ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ – ΦΥΣΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΣΤΟΝ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ (Σ.Β.)
Τι είναι ο Σ.Δ.;
O Σ.Δ. διακρίνεται στον τύπο Ι και τύπο ΙΙ Σ.Δ. Ο τύπος Ι ή ινσουλινοεξαρτώμενος Σ.Δ. (που ονομάζεται και “νεανικός διαβήτης”) προκαλείται από πλήρη έλλειψη ινσουλίνης και παγκρεατικών ορμονών.
Ο τύπος ΙΙ Σ.Δ. ή μη ινσουλινοεξαρτημένος (που ονομάζεται και “διαβήτης των ενηλίκων”) εμφανίζεται σε μεγάλες ηλικίες και σχετίζεται με την παχυσαρκία και έλλειψη άσκησης.
Η συχνότητα του ΣΔΙΙ αυξάνεται σήμερα σε συχνότητα και σε παιδιά εφηβικής ηλικίας. Ο ΣΔΙΙ χαρακτηρίζεται από αντίσταση στη δράση της ινσουλίνης του οργανισμού και με εμφανή διαταραγμένη αλλά καλή διατηρούμενη έκκριση ινσουλίνης. Η ινσουλίνη στο πλάσμα εμφανίζει φυσιολογικά ή και σε αυξημένα επίπεδα.
Στον ΣΔ δεν εισέρχεται εύκολα στα κύτταρα επαρκής ποσότητα γλυκόζης.
Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την αύξηση της γλυκόζης στο αίμα σε υψηλά επίπεδα και κατά την απέκκριση του αυξημένου σακχάρου αίματος από τους νεφρούς.
Η περίσσεια των μορίων γλυκόζης στο νεφρικό ηθμό, ασκεί αυξημένη δράση, εμποδίζοντας την επαναρρόφηση ύδατος και προκαλείται έτσι ΩΣΜΩΤΙΚΗ ΔΙΟΥΡΗΣΗ.
Με τους παραπάνω μηχανισμούς εξηγείται η πολυουρία – συχνοουρία που εμφανίζεται στον αρρύθμιστο ή μη διαγνωσμένο ΣΔΙΙ.
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ ΣΔΙΙ;
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΣΔΙΙ;
ΕΧΕΙ ΣΗΜΑΣΙΑ Η ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΟ Σ.Δ.
Θεωρείται σήμερα ότι η άσκηση όπως και η ένταση της σωματικής άσκησης επιδρά ευνοϊκά στην εξέλιξη του Σ.Δ. αλλά και στις επιπλοκές του. Έτσι σήμερα θεωρείται ότι με την μυϊκή άσκηση επιτυγχάνεται θετική συμβολή στον ΣΔΙΙ με :
1. Τον έλεγχο της γλυκόζης αίματος.
2. Την απώλεια του σωματικού βάρους.
3. Τις επιδράσεις στο καρδιαγγειακό σύστημα.
4. Με ευνοϊκή επίδραση στο ψυχολογικό τομέα.
ΕΛΕΓΧΟΣ ΓΛΥΚΟΖΗΣ ΑΙΜΑΤΟΣ
ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
Οι επιπλοκές και η νοσηρότητα του ΣΔΙΙ αποδίδονται στις βλαβερές επιπτώσεις και επιπλοκές που προκαλεί στο αγγειακό σύστημα (μάκρο – και μικραγγειοπάθεια) και στο καρδιακό σύστημα (στεφανιαία νόσος – έμφρακτο μυοκαρδίου).
Επίσης ο Σ.Δ. ΙΙ προκαλεί αυξημένη συχνότητα εμφάνισης αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων, νεφροπάθεια, επιταχυνόμενη αρτηριοσκλήρυνση.
Η συστηματική άσκηση μειώνει επίσης τις λιποπρωτεΐνες του πλάσματος, δρα θετικά στους παράγοντες πήξης του αίματος, στην αρτηριακή πίεση.
ΑΠΩΛΕΙΑ ΣΩΜΑΤΙΚΟΥ ΒΑΡΟΥΣ (Σ.Β.)
Η μείωση του Σ.Β. επιτυγχάνεται με μείωση των προσλαμβανομένων θερμίδων και με την έντονη σωματική άσκηση. Η τακτική προγραμματισμένη άσκηση συχνά υποτιμάται διότι οι μικρές μειώσεις του σωματικού βάρους δεν είναι εμφανείς και δεν συνοδεύονται από θεαματικές αλλαγές στην δομή και εμφάνιση του σώματος.
Πρέπει να σημειωθεί ότι επίδραση της άσκησης στην δομή και απώλεια βάρους του σώματος είναι ίδιες στα διαβητικά άτομα και στα φυσιολογικά άτομα.
ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΑ ΩΦΕΛΗ
ΓΕΝΙΚΑ Η ΑΣΚΗΣΗ ΟΧΙ ΜΟΝΟ ΒΟΗΘΑΕΙ ΤΗ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΣΔΙΙ αλλά ΜΕΙΩΝΕΙ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΜΦΑΝΙΣΕΙ ΣΔ (ποσοστά 58% - 61%).
ΠΩΣ ΥΠΟΛΟΓΙΖΟΝΤΑΙ ΟΙ ΘΕΡΜΙΔΕΣ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΒΑΣΙΚΟ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟ ΠΟΥ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΚΑΘΕ ΜΕΡΑ Ο ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ;
ΠΙΝΑΚΑΣ 1
| ΦΥΛΟ ΚΑΙ ΗΛΙΚΙΑ | ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ |
| ΑΝΔΡΕΣ | |
| 0 - 3 | 60,9XΣΒ*-54 |
| 4 – 10 |
22,7XΣΒ+4954 – 10 |
| 11- 18 | 17,5XΣΒ+651 |
| 19 - 30 | 15,3XΣΒ+679 |
| 31 - 60 | 11,6XΣΒ+879 |
| > 60 | 13,5XΣΒ+487 |
| ΓΥΝΑΙΚΕΣ | |
| 0 - 3 | 62,XΣΒ-54 |
| 4 – 10 | 22,7XΣΒ+495 |
| 11- 18 | 12,2XΣΒ+746 |
| 19 - 30 | 14,7XΣΒ+496 |
| 31 - 60 | 8,7XΣΒ+829 |
| > 60 | 10,5XΣΒ+596 |
Σ.Β. = σωματικό βάρος σε κιλά
Όταν κοιμόμαστε, όταν διαβάζουμε, όταν αθλούμεθα, όταν κάνουμε σωματικές κινήσεις καταναλώνουμε ενέργεια.
Βέβαια το ποσόν της ενέργειας αυτής, εξαρτάται από το είδος και την ένταση της φυσικής δραστηριότητας. Οι θερμίδες που απαιτούνται σε ημερήσια βάση αποτελούν το άθροισμα α) των θερμίδων του βασικού μεταβολισμού β) των θερμίδων για τις σωματικές δραστηριότητες.
ΒΑΣΙΚΟΣ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ (παράδειγμα) βλ. πίνακα 1, αγόρι ηλικίας 13 ετών με σωματικό βάρος 52 κιλά έχει βασικό μεταβολισμό (17.5x52κιλά)+651 = 910+651=1561 kal.H ενέργεια που καταναλώνουμε εντός του 24ΩΡΟΥ είναι το γινόμενο των θερμίδων του βασικού μεταβολισμού με το δείκτη φυσικής δραστηριότητας (Δ.Φ.Δ.).
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΕΝΤΑΣΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ
| Πολλαπλασιασμός με συντελεστή | ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ |
| x 1,0 | 12 |
| x 1,5 | 12 |
| x 1,5 | 12 |
| x 2,5 | 7,5 |
| x 2,5 | 2,5 |
| x 5,0 | 7,5 |
| x 7,0 | 10,5 |
| 24 ΩΡΕΣ | 44,5 |
ΔΕΙΚΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΣΕ ΑΓΟΡΙ 13 ΕΤΩΝ
| ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ | ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΡΚΕΙΑ | ΠΟΛ/ΜΟΣ ΜΕ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗ | ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ |
| ΑΝΑΠΑΥΣΗ | ΥΠΝΟΣ και ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ | 12 x 1,0 | 12 |
| ΠΟΛΥ ΕΛΑΦΡΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ - ΑΣΚΗΣΗ | ΣΧΟΛΕΙΟ, ΔΙΑΒΑΣΜΑ, ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗ, ΓΕΥΜΑΤΑ | 8 x 1,5 | 12 |
| ΕΛΑΦΡΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ -ΑΣΚΗΣΗ | ΒΑΔΙΣΜΑ | 1 x 2,5 | 2,5 |
| ΜΕΤΡΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ, ΑΣΚΗΣΗ | ΠΟΔΗΛΑΤΟ και ΓΡΗΓΟΡΟ ΒΑΔΙΣΜΑ | 1,5 x 5,0 | 7,0 |
| ΒΑΡΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ, ΑΣΚΗΣΗ | ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟ | 1.5 x 7,0 | 10,5 |
| ΣΥΝΟΛΟ | 24 ΩΡΕΣ | 44,5 |
ΔΕΙΚΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΕΙΝΑΙ ΣΤΟ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΑΓΟΡΙΟΥ ΗΛΙΚΙΑΣ 13 ΕΤΩΝ.
44,5 : 24 = 1,86Κίνδυνος παχυσαρκίας αυξάνεται όταν ο δείκτης φυσικής δραστηριότητας είναι κάτω από 1,75. Γενικά όταν ο δείκτης φυσικής δραστηριότητας είναι πάνω από 1,8 είναι ικανοποιητικός για την σωματική υγεία και θεωρείται ο μοναδικός οδηγός να αυξηθεί η μυϊκή μάζα, να ελαττωθεί το λίπος και να ελαττωθεί ο κίνδυνος εμφάνισης ΣΔΙΙ.
ΠΩΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΤΑΙ Η ΕΝΑΡΞΗ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΤΟΝ ΔΙΑΒΗΤΙΚΟ ΑΡΡΩΣΤΟ;
Σταδιακά, με βαθμιαία αύξηση του χρόνου και της έντασης της άσκησης. Φυσικά πρέπει να προηγείται κλινική σχολαστική εξέταση από τον θεράποντα γιατρό για την εξακρίβωση ύπαρξης επιπλοκών του ΣΔ (ικανότητα καρδιαγγειακού συστήματος ικανότητα προς κόπωση).
Σε ορισμένες περιπτώσεις ασθενών που έχουν Σ.Δ. χρειάζεται μετά την κλινική εξέταση και δοκιμασία κόπωσης.
Ο ΤΥΠΟΣ – ΔΙΑΡΚΕΙΑ – ΕΝΤΑΣΗ ΑΣΚΗΣΗΣ εξαρτώνται από την ηλικία του φύλου, γενική κατάσταση, συνυπάρχοντα νοσήματα.
ΠΟΙΟ ΤΥΠΟΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΔΙΑΒΗΤΙΚΟΥΣ;
Είναι η “προπόνηση ενέργειας” η οποία απαιτεί μεγάλη κατανάλωση ενέργειας, ενεργοποιώντας το κυκλοφορικό, αναπνευστικό, μυϊκό σύστημα.
Προτείνονται :
- ΠΕΡΠΑΤΗΜΑ
- ΤΡΕΞΙΜΟ
- ΠΟΔΗΛΑΤΟ
- ΟΜΑΔΙΚΑ ΑΘΛΗΜΑΤΑ ΜΕ ΜΠΑΛΑ.
Η άσκηση πρέπει να γίνεται τουλάχιστον κάθε 2-3 μέρες. Βέβαια καλύτερη θεωρείται η καθημερινή προγραμματισμένη άσκηση που διαρκεί 1/2 έως 1 ώρα.
Η ΕΝΤΑΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΣΚΗΘΕΙ ΤΟ ΔΙΑΒΗΤΙΚΟ ΑΤΟΜΟ ΚΑΛΟ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΕΠΙΦΕΡΕΙ ΤΟ 60% - 90% ΤΟΥ ΜΕΓΙΣΤΟΥ ΚΑΡΔΙΑΚΟΥ ΡΥΘΜΟΥ.
ΜΕΓΙΣΤΟ ΚΑΡΔΙΑΚΟΣ ΡΥΘΜΟΣ ΓΙΑ ΑΠΡΟΠΟΝΗΤΑ ΑΤΟΜΑ ΥΠΟΛΟΓΙΖΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΥΠΟ
220 - ΗΛΙΚΙΑ
ΚΑΙ ΓΙΑ ΠΡΟΠΟΝΗΜΕΝΑ ΑΤΟΜΑ
205 – (0,5xΗΛΙΚΙΑ ΑΤΟΜΟΥ)
ΠΟΙΑ ΘΕΩΡΕΙΤΑΙ ΑΣΚΗΣΗ ΜΙΚΡΗΣ ΚΑΙ ΠΟΙΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΝΤΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΔΙΑΒΗΤΙΚΟΥΣ;
-
Άσκηση μικρής έντασης : αυτή που επιφέρει ≤ 60% του μέγιστους καρδιακού ρυθμού.
-
Άσκηση μεγάλης έντασης : ≥ 75% του μεγίστου καρδιακού ρυθμού.
-
Άσκηση μικρής ή μέτριας έντασης θεωρείται το ΒΑΔΙΣΜΑ – ΑΝΕΒΑΣΜΑ ΣΚΑΛΟΠΑΤΙΩΝ.
ΕΔΩ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΟΝΙΣΤΕΙ ΟΤΙ ΤΑ ΟΦΕΛΗ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΠΑΥΟΥΝ ΝΑ ΥΦΙΣΤΑΝΤΑΙ ΟΤΑΝ Η ΑΣΚΗΣΗ ΔΙΑΚΟΠΤΕΤΑΙ ΓΙΑ ΜΕΓΑΛΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ.
ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΟΤΑΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ; ΔΙΑΚΟΠΤΕΤΑΙ Η ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ή ακολουθείται ειδικό πρόγραμμα;Τροποποιούνται ανάλογα με τις επιπλοκές που έχει προκαλέσει ήδη ο Σ.Δ.
Έτσι αν υπάρχει ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΑΜΦΙΒΛΗΣΤΡΟΕΙΔΟΠΑΘΕΙΑ απαγορεύονται οι κινήσεις της κεφαλής, άρση βαρών.Στην ΠΕΡΙΦΕΡΙΚΗ ΝΕΥΡΟΠΑΘΕΙΑ αποφεύγονται ασκήσεις που απαιτούν άρση βάρους, γυμναστικές ασκήσεις ποδιών (σκόπιμη και χρήσιμη κρίνεται η χρήση βαμβακερών καλτσών, ειδικών υποδημάτων, υποδημάτων με αερόσολες για να αποφευχθούν μολύνσεις, τραυματισμοί ποδιών).
Ασθενείς με ΣΔ που πάσχουν από ΝΕΦΡΟΠΑΘΕΙΑ επιτρέπεται να κάνουν ασκήσεις χαμηλής ή μέτριας έντασης.Σε ασθενείς με νευροπάθεια αυτόνομου νευρικού συστήματος δεν συνιστώνται ασκήσεις.
ΔΙΑΦΕΡΕΙ Η ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΟ ΣΔΙ;
Η άσκηση στον ΣΔΙ εξαρτάται από την ηλικία του ατόμου, την επιτυχή ρύθμιση του σακχάρου αίματος, το είδος της φαρμακευτικής αγωγής.
Σημαντικός θεωρείται ο χρόνος εκτέλεσης της άσκησης σε σχέση με την ώρα χορήγησης της ινσουλίνης και την ώρα του προηγηθέντος γεύματος.ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ : Στον ΣΔΙ η ινσουλίνη χορηγείται εξωγενώς. Έτσι κατά την διάρκεια της άσκησης δεν επηρεάζονται τα επίπεδα ινσουλίνης. Έτσι πρέπει να κανονίσει πόση ινσουλίνη θα κάνει αν πρόκειται να αθληθεί.
ΓΕΝΙΚΑ ΤΟ ΔΙΑΒΗΤΙΚΟ ΑΤΟΜΟ ΜΕ ΣΔΙ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΣΚΕΙΤΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΩΡΑ ΑΙΧΜΗΣ ΤΗΣ ΔΡΑΣΗΣ ΤΗΣ ΙΝΣΟΥΛΙΝΗΣ.
Στα άτομα αυτά απαγορεύεται κάθε άσκηση αν η γλυκόζη είναι > 250 mg% και υπάρχουν κετονικά σώματα στο αίμα και ούρα, όπως επίσης αν η γλυκόζη αίματος > 250 mg% χωρίς ύπαρξη κετώσης.
Ο ασθενής με ΣΔΙ πρέπει να μετράει το σάκχαρο αίματος πριν από κάθε προγραμματισμένη άσκηση και αν αυτό είναι φυσιολογικό < 100 mg % να λαμβάνει 20 γραμμάρια υδατάνθρακες.Μορφές ασκήσεως κατά τις οποίες δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί η τυχόν ΥΠΟΓΛΥΚΑΙΜΙΑ (π.χ. κατάδυση) πρέπει να αποφεύγονται.
Ο ασθενής με τύπου Ι ΣΔ πρέπει να έχει πάντα μαζί του κατά την διάρκεια της άσκησης ταχέως απορροφήσιμους υδατάνθρακες (κύβους ζάχαρης – πυκνή πορτοκαλάδα).
ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΑΣΚΗΣΗΣ ΣΤΟ ΣΔΙ;
Η ΥΠΟΓΛΥΚΑΙΜΙΑ : Πρέπει να σημειωθεί ότι υπογλυκαιμία μπορεί να συμβεί ώρες μετά από το τέλος της άσκησης ή ακόμα και την επόμενη ημέρα. Αυτό οφείλεται από την συνεχιζόμενη απορρόφηση γλυκόζης από τους μύες για να αναπληρωθούν τα αποθέματα γλυκογόνου. Ο “φόβος της υπογλυκαιμίας” αντιμετωπίζεται με την εκπαίδευση και ενημέρωση του ασθενούς και προσαρμογή θεραπευτικής και θερμιδικής αγωγής.
ΑΣΚΗΣΗ ΚΑΙ ΣΔΙΙ
Άτομα με ΣΔΙΙ και καλή φυσική κατάσταση εμφανίζουν στατιστικά κατά 50% - 60% ελάττωση της θνησιμότητας σε σχέση με τα άτομα με ΣΔΙΙ που δεν έχουν καλή φυσική κατάσταση.
Συνιστάται η άσκηση στον ΣΔΙΙ μετά τα γεύματα για βελτίωση της μεταγευματικής υπεργλυκαιμίας.
Οι ασθενείς με ΣΔΙΙ που αντιμετωπίζουν του Σ.Δ με χορήγηση ινσουλίνης πρέπει να ακολουθούν τις οδηγίες που έχουν προαναφερθεί στον ΣΔΙ.
Dr. ΝΙΚΟΣ ΚΑΛΛΙΑΚΜΑΝΗΣ
Ref: - Merck Man 18th ed. - Ετι. Μετεκ. Μαθήματα Σ.Δ. 31ο έτος.