ΔΙΑΦΟΡΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΙΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ

Κατ’ αρχήν είναι το παραπεμπτικό σημείωμα το οποίο, συνοδεύει υποχρεωτικά το δείγμα αίματος που αποστέλλεται στο Μικροβιολογικό εργαστήριο.

Στο παραπεμπτικό αυτό σημείωμα, εντολή πρέπει να περιέχονται τα παρακάτω στοιχεία :

1. Ακριβή στοιχεία για τον ασθενή [όνομα, επώνυμο (προσοχή στις συνωνυμίες!!!), ηλικία, φύλο, αριθμό μητρώου, κλινικής ή εργαστηρίου].

2. Προέλευση του δείγματος. Αν πρόκειται για αίμα να αναφέρεται η προέλευσή του π.χ. φλεβικό, αρτηριακό, ορός, πλάσμα. Αν πρόκειται για πλευριτικό, ασκιτικό, εγκεφαλονωτιαίο υγρό είναι προφανής η χρησιμότητα αναγραφής της προέλευσής του. Αν το δείγμα προς το εργαστήριο αφορά ούρα να διευκρινίζεται χρονική ποσότητα στη συλλογή αυτών (ούρα 3ώρου – ούρα 12ώρου – 24ώρου).

3. Οι ζητούμενες στα παραπάνω εξετάσεις κατά σειράν κλινική προτεραιότητας (π.χ. άμεσος έλεγχος των ούρων με στιγμιαία αντιδραστήρια για αναζήτηση φλεγμονής και επί θετικότητας αυτών συνέχιση με ουροκαλλιέργεια).
4. Επίσης στο παραπεμπτικό του κλινικού γιατρού προς το μικροβιολογικό εργαστήριο, απόλυτα χρήσιμο είναι να αναγράφεται : 1) ο θάλαμος νοσηλείας του ασθενούς από τον οποίο προέρχεται το δείγμα (ούρων και αίματος). 2) Το όνομα του θεράποντος γιατρού για την άμεση αποστολή των αποτελεσμάτων των εξετάσεων που ζητήθηκαν, αλλά και τυχόν πρόσθετες πληροφορίες για την κλινική κατάσταση του αρρώστου (αν χρειαστούν αυτές).

5. Σχετικές κλινικές πληροφορίες για την γενική κατάσταση του ασθενούς που νοσηλεύεται, αλλά και πληροφορίες για τα φάρμακα τα οποία παίρνει ή πρόσφατα ελάμβανε ο ασθενής, τα οποία πολλές φορές επηρεάζουν άμεσα τα αποτελέσματα των εργαστηριακών εξετάσεων (κλασσικό παράδειγμα η συνεργική ενισχυτική δράση των αντιπηκτικών φαρμάκων με την λήψη ασπιρίνης και άλλων μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων (π.χ. Sintron Tabl + Aspirin Tabl).

Άλλοι παράγοντες οι οποίοι πρέπει να εξετάζονται και οι οποίοι επηρεάζουν άμεσα την ερμηνεία των αποτελεσμάτων των εργαστηριακών εξετάσεων επί κλινικού επιπέδου, είναι :

1.    ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ Η ΗΛΙΚΙΑ ΤΟΥ ΑΣΘΕΝΟΥΣ ΤΙΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ;

Στα πρόωρα νεογνά το μεγαλύτερο μέρος της αιμοσφαιρίνης που διαθέτουν είναι η εμβρυϊκή αιμοσφαιρίνη (Hemoglobin fetale – HbF).

Επίσης στα νεογνά κατά το πρώτο 24ωρο της ζωής τους υφίσταται πολύ χαμηλός κορεσμός οξυγόνου του αρτηριακού τους αίματος, όπως και μεταβολική οξέωση με άθροιση γαλακτικού οξέος.

Επίσης το νεογνό εμφανίζει υψηλές τιμές γ-γλουταμινικής τρανσφεράσης (γGT) και τρανσαμινασών.

Επίσης χαρακτηριστική στα νεογνά είναι η αυξημένη χολεριθρίνη (3^η – 5^η μέρα από τη γεννεσή τους), με τιμές που σπάνια υπερβαίνουν 5mg/dL.

Η αύξηση αυτή της χολεριθρίνης που χαρακτηρίζει τον αιμολυτικό ίκτερο των νεογνών προέρχεται από την καταστροφή των αυξημένων ερυθρών αιμοσφαιρίων, τα οποία διαθέτει κατά αυξημένο αριθμό το νεογνό κατά την εμβρυϊκή ενδομήτριο ζωή του, η οποία χαρακτηρίζεται από υποξία.

Επίσης τα νεογνά εμφανίζουν υψηλές τιμές Ca, Na, K, Cl, θυροξίνη, τριϊωδοθυρονίνης, οι οποίες παραμένουν υψηλές και στη βρεφική και παιδική ηλικία.

Επίσης οι τιμές φωσφόρου (P₄) και αλκαλικής φωσφατάσης (SAP) είναι υψηλές κατά την περίοδο ανάπτυξης του σκελετού μέχρι την εφηβεία.

Η συγκέντρωση των πρωτεϊνών του ορού αυξάνεται στη βρεφική ηλικία και εξισώνεται με τις τιμές του ενήλικου πληθυσμού μετά τα 10 πρώτα χρόνια της ζωής.

Επίσης η μεγάλη ηλικία συνοδεύεται από σημαντικές μειώσεις των διαφόρων ορμονών όπως των στεροειδών ορμονών της τριϊωδοθυρονίνης, παραθορμόνης, κορτιζόλης, δευδροεπιανδροστερόλης.

2.    ΤΟ ΦΥΛΟ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΤΙΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ;

Οι κυριότερες εξετάσεις που διαφέρουν μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι : α) η αιμοσφαιρίνη – χαμηλότερη στις γυναίκες, β) ο σίδηρος ορού – χαμηλότερη στις γυναίκες, γ) αλκαλική φωσφατάση, τρανσαμινάσες, αλδολάση, έχουν μεγαλύτερες τιμές φυσιολογικά στους άνδρες από τις γυναίκες, δ) Ca – αλβουμίνη, Mg.

Επίσης συγκεντρώσεις γ-σφαιρίνων, HDL-χοληστερόλης είναι υψηλότερες στις γυναίκες από τους άνδρες, ενώ ουρία, κρεατινίνη ορού, ουρικού οξέος, χολεριθρίνης σύμφωνα με στατιστικά δεδομένα εμφανίζονται με υψηλότερες φυσιολογικές τιμές στους άνδρες και στις γυναίκες.

3.    Η ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ ΦΥΛΕΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΤΙΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΤΙΜΕΣ ΤΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ;

Στατιστικά δεδομένα δείχνουν ότι η Μαύρη φυλή εμφανίζει συγκέντρωση ολικών πρωτεϊνών και ειδικά των γ-σφαιρίνων όπως και οι τιμές ανοσοσφαιρίνης G (IgG) και IgA εμφανίζουν αντίστοιχη κατά 40% και κατά 20% αύξηση στους νέγρους σε σύγκριση με τους λευκούς.

Το ίδιο συμβαίνει και για τις τιμές της γαλακτικής δεϋδρογενάσης και κρεατινοφωσφοκινάσης.

4.    Η ΔΙΑΙΤΗΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΤΙΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ;

Η πρόσφατη λήψη τροφής επηρεάζει (αυξάνει) τις τιμές μέτρησης :

• Ινσουλίνης ορού
• Γαστρίνης ορού
• Γλυκογόνης
• Αυξητικής ορμόνης
• Καλτσιτονίνης
• Γλυκόζης
• Fe
• Ολικών λιπιδίων
• Αλκαλικής φωσφατάσης

Κυρίως με λήψη λιπαρού γεύματος,

Ειδικότερα η κατανάλωση καφέ, τσαγιού, κόκα-κόλας, προκαλεί αύξηση των τιμών της γλυκόζης αίματος, κορτιζόλης πλάσματος (αλλοίωση και του νυχθημερήσιου ρυθμού έκκρισης της κορτιζόλης) (αυξημένη τιμή το πρωΐ (8^η πρωϊνή) – χαμηλότερη τιμή 4 απόγευμα).

Επίσης η καφεΐνη αυξάνει τα λιπαρά οξέα πλάσματος σε ποσοστό 30% όπως τα ολικά λιπίδια και λιποπρωτεΐνες.

Η λήψη οινοπνευματωδών ποτών σε μεγάλη ποσότητα προκαλεί αύξηση γλυκόζης αίματος κατά ποσοστό 20% - 50%.

Η αύξηση αυτή εμφανίζεται κυρίως σε άτομα πάσχοντα ήδη από σακχαρώδη Διαβήτη.

Γενικά η λήψη αλκοόλης μπορεί να προκαλέσει αναστολή της νεογλυκογένεσης και να προκληθεί υπογλυκαιμία και αύξηση των κετονικών σωμάτων στο αίμα.

Η υπογλυκαιμία αυτή είναι συχνή σε νεαρής ηλικίας αλκοολικούς και σε ελλιπή σίτιση. Η λήψη της αλκοόλης με συνοδεία λιπαρών γευμάτων προκαλεί αύξηση του ουρικού οξέος και των τριγλυκεριδίων του αίματος (η οποία διαρκεί επί 12 ώρες).

Σημαντική πρόσληψη αλκοόλης σε μικρό χρονικό διάστημα προκαλεί αύξηση της καλτσιτονίνης της γαστρίνης, κορτιζόλης ορού, κατεχολαμίνων.

Επίσης στους άνδρες προκαλείται μείωση της τεστοστερόνης του πλάσματος και αύξηση L.H. (Λουτεοτρόπος ορμόνη).

Η αύξηση γGT χαρακτηρίζει την λήψη οινοπνεύματος και αποτελεί ευαίσθητο δείκτη της λειτουργίας του ήπατος.

Στους καπνιστές η χρήση νικοτίνης αυξάνει την συγκέντρωση της αδρεναλίνης στο αίμα.

Επίσης η χρήση νικοτίνης αυξάνει την συγκέντρωση γλυκόζης μέχρι και 10mg/dL σε χρονικό διάστημα 10 λεπτών από το κάπνισμα ενός και μόνο τσιγάρου.

Η αύξηση αυτή μπορεί να διατηρηθεί και για διάστημα 1 ώρας.

Επίσης η νικοτίνη προκαλεί αύξηση της αυξητικής ορμόνης σε σημαντικό βαθμό (ακόμα και 10 φορές περισσότερο από το κανονικό – 10 φορές περισσότερο του φυσιολογικού).

Στους βαρείς καπνιστές παρατηρείται αύξηση έως και 40% της κορτιζόλης ορού σε διάστημα 5΄ όπως και τα 11-υρδοξυ-κορτικοστεροειδή.

Η επίδραση του καπνίσματος στα κύτταρα του αίματος είναι σημαντική (αυξάνεται ο αριθμός των ερυθρών αιμοσφαιρίων). Άλλες φορές σε κατάχρηση νικοτίνης το ποσοστό της καρβδοοξυαιμοσφαιρίνης αυξάνεται έως και 10% της ολικής τιμής αιμοσφαιρίνης.

Επίσης ο αριθμός των λευκών αιμοσφαιρίων αυξάνεται μέχρι και 30%.

Στους καπνιστές οι ανοσοσφαιρίνες IgA, IgG, IgM όπως και η συγκέντρωση IgE εμφανίζουν μεγαλύτερες τιμές, ενώ η Βιταμίνη Β12 έχει χαμηλότερες των φυσιολογικών τιμών.

Η λήψη φρούτων και λαχανικών (ντομάτες, μπανάνες) τα οποία περιέχουν 5-υδροξυτρυπταμίνη (σεροτονίνη) προκαλούν αύξηση της απέκκρισης 5-ΗΤΑΑ από τα ούρα.

Η κατανάλωση αβοκάντος επηρεάζει την έκκριση ινσουλίνης.

Η βρώση κρεμμυδιών ελαττώνει το σάκχαρο αίματος και την απάντηση της ινσουλίνης δρα τις αυξομειώσεις της γλυκόζης αίματος.

Βιολογικοί ρυθμοί – επίδραση αυτών στις διάφορες ουσίες, ορμόνες του αίματος

Ο ρυθμός Παραγωγής ενδογενών ουσιών και ειδικά ορμονών εμφανίζει διακυμάνσεις κατά την διάρκεια του 24ώρου. Έτσι η ACTH (φλοιοτρόπος ορμόνη) και η κορτιζόλη ορού ακολουθεί ένα σταθερό νυχθημερήσιο ρυθμό με τα επίπεδα των ορμονών αυτών υψηλότερα κατά τις πρωϊνές ώρες και μειωμένα κατά τις απογευματινές και βραδινές ώρες.

Τέτοιους ρυθμούς ακολουθούν :

1. Το κάλιο (Κ)
2. Θυρεοειδοτρόπος ορμόνη
3. Αλδοστερόνη
4. Θυροξίνη

Η ρενίνη βρίσκεται φυσιολογικά αυξημένη κατά τις πρωϊνές ώρες στη διάρκεια του ύπνου και ελαττώνεται τις απογευματινές ώρες.

Η τιμή της ινσουλίνης ορού είναι μεγαλύτερη το πρωΐ.

Μεγαλύτερη απέκκριση K και Na στα ούρα γίνεται το μεσημέρι.

Η απέκκριση Ca – Mg είναι μεγαλύτερη κατά τις νυκτερινές ώρες.

Οι τιμές σιδήρου και φωσφόρου εμφανίζουν αύξηση τις απογευματινές ώρες, συγκριτικά με τις πρωϊνές.

Στα τυφλά άτομα πρέπει να σημειωθεί ότι οι σταθερές νυχθημερινοί ρυθμοί εμφανίζονται μειωμένες.

5.    Η ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ;

Η απάντηση είναι καταφατική.

Έτσι οι συνολικές πρωτεΐνες του πλάσματος όπως και ουσίες οι οποίες συνοδεύονται με τις λευκωματίνες (οι οποίες αποτελούν τα «οχήματα» του οργανισμού), κορτιζόλη, θυροξίνη, Ca, Cu, χολερυθρίνη, Fe εμφανίζουν αυξημένες τιμές μέχρι και 20% στα περιπατητικά άτομα συγκριτικά με τα κλινήρη άτομα.

Η μεταβολή της θέσης του σώματος από την ύπτια κατακεκλιμένη θέση στην όρθια θέση προκαλεί αύξηση αλδοστερόνης, κατεχολαμίνων, ρενίνης, αντιδιουρητικής ορμόνης.

Επίσης η μεταβολή του σώματος από ύπτια σε όρθια θέση μειώνει κατά 10% τον όγκο του αίματος.

Ο κλινοστατισμός επηρεάζει άμεσα τον γενικό μεταβολισμό του σώματος με αύξηση αποβολής δια των ούρων αζώτου – ασβεστίου – νατρίου – καλίου – φωσφόρου – ουρικού οξέος.

Η ΦΥΣΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΚΑΙ ΤΟ STRESS ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΤΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

Η φυσική επίσης άσκηση προκαλεί υπογλυκαιμία και αύξηση των επιπέδων αίματος του γαλακτικού οξέος μέχρι 10 φορές παραπάνω.

Επίσης εντατική άσκηση συνοδεύεται από αύξηση της ρενίνης του πλάσματος ≈ περίπου 400 φορές και αύξηση της αλδοστερόλης, κορτιζόλης, κατεχολαμινών, της αυξητικής ορμόνης και της προλακτίνης.

Το stress που αποτελεί πια αναπόσπαστο Παράγοντα της ζωής μας, προκαλεί αύξηση της – προλακτίνης – αυξητικής ορμόνης – φλοιοτρόπς (ACTH) ορμόνης – κορτιζόλης – κατεχολαμινών.

Οι αθλητές εμφανίζουν συνήθως μεγαλύτερες τιμές ενζύμων του ορού, όπως και ουρίας, ουρικού οξέος, κρεατινίνης, θυροξίνης.

Αυτό αποδίδεται στη μεγαλύτερη μυϊκή μάζα που διαθέτουν αυτοί, συγκριτικά με τα μη γυμνασμένα άτομα.

6.    Η ΧΟΡΗΓΗΣΗ ΦΑΡΜΑΚΩΝ ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ;

Η ενδομυϊκή οδός χορήγησης των φαρμάκων (ενδομυϊκές ενέσεις) προκαλούν απελευθέρωση ενζύμων τα οποία φυσιολογικά βρίσκονται στο μυϊκό ιστό όπως αλδολάση – κρεατινο-φωσφοκινάση – γαλακτική δεϋδρογενάση – κρεατίνη.

Η απελευθέρωση αυτή προκαλεί αυξημένες τιμές στο ορό, οι οποίες διατηρούνται και πάνω από 48-50 ώρες.

Η χορήγηση οπιούχων ενδομυϊκά προκαλεί σπασμό του σφικτήρα του Oddi με επακόλουθο αύξηση ηπατικών ενζύμων (τρανσαμινάσες – αλκαλική φωσφατάση).

Η λήψη αντισυλληπτικών δισκίων επηρεάζει τη μέτρηση των ορμονών του θυρεοειδούς στο αίμα.

Η παρατεταμένη χορήγηση διουρητικών φαρμάκων προκαλεί μείωση του K και Na του πλάσματος.

Οι θειαζίδες προκαλούν αύξηση του ουρικού οξέος του αίματος.

Η παρατεταμένη λήψη φαινιτοΐνης, προκαλεί ενδοηπατική χολόσταση (αύξηση SGoT, SGpT, γGT, χολοριθρίνης).

Επίσης ελαττώνει τη συγκέντρωση της θυροξίνης και Τ₃ στον ορό αίματος.

Προκαλεί επίσης ελάττωση της FSH και του αριθμού των σπερματοζωαρίων.

7.    Η ΓΕΝΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΑΡΡΩΣΤΟΥ ΕΧΕΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ;

Έτσι, όταν το άτομο εμφανίζει πυρετό εμφανίζεται υπογλυκαιμία, αύξηση ACTH, κορτιζόλης.

Επίσης ο πυρετός ελαττώνει την κυκλοφορούσα θυροξίνη, επιταχύνει το μεταβολισμό του οργανισμού, προκαλεί «ελάττωση» του P₄ – Fe – Zn του ορού.

Σε ορισμένα τυφλά άτομα καταργείται ο φυσιολογικός νυχθημερήσιος ρυθμός έκκρισης κορτιζόλης, μειώνεται ο μεταβολισμός του σιδήρου, χρόνος και τεχνικές που γίνεται η αιμοληψία.

Η αιμοληψία στους άνδρες πρέπει να γίνεται πριν από :

Α) Την ουρολογική (δακτυλική) εξέταση του προστάτη αδένα για να αποφευχθεί ψευδής μεγάλη αύξηση του τιροστατικού αντιγόνου (P.S.A.) – όξινου φωσφατάσης, που προέρχεται από τον προστάτη.

Β) Η εκτέλεση ενδομυϊκών ενέσεων αυξάνει την τιμή της CPK.

Η τεχνική της αιμοληψίας πρέπει να τηρεί τους εξής κανόνες :

α) Πρέπει να αποφεύγεται η χρήση οινοπνεύματος όταν γίνεται η συλλογή αίματος για μέτρηση επιπέδων αλκοόλης στο αίμα.

β) Να μη γίνεται η λήψη αίματος από περιφερική φλέβα, στην οποία χορηγείται ήδη ορός.

γ) Η λήψη αίματος με την εφαρμογή της ελαστικής περιχειρίδας πρέπει να γίνεται στο συντομότερο χρονικό διάστημα και αυτό γιατί η παρατεταμένη εξωτερική πίεση, η αύξηση της πίεσης στη φλέβα, προκαλεί υποξία, εξαγγείωση ύδατος και μικρομοριακών ουσιών από τον αγγειακό αυλό στον εξωκυττάριο χώρο. Η ελάττωση με τους παραπάνω μηχανισμούς των λευκωματικών που είναι μικρομοριακά λευκώματα και ο βιολογικός τους ρόλος είναι η σύνδεση ουσιών και φαρμάκων τα οποία κυκλοφορούν στον οργανισμό, επιδρούν στην μέτρηση ουσιών που συνδέονται με τις λευκωματίνες αυτές όπως θυροξίνη, ασβέστιο, κορτιζόλη.

δ) Επίσης το «πατροπαράδοτο» άνοιγμα και κλείσιμο της γροθιάς το οποίο θεωρείται ότι προκαλεί καλύτερη εμφάνιση και διαγραφή του φλεβικού δικτύου πρέπει να αποφεύγεται γιατί προκαλεί αύξηση της συγκέντρωσης Κ, P₄, LDH.

ε) Τα υλικά της συλλογής των δειγμάτων (ούρων, αίματος που λαμβάνονται πρέπει να τοποθετούνται σε ειδικά σωληνάρια, δοχεία). Το Ca προσκολλάται στα πλαστικά σωληνάρια – Η ACTH προσκολλάται σε γυάλινες σύριγγες. Γενικά τα ούρα με ή χωρίς προσθήκη χημικών ουσιών πρέπει να διατηρούνται στο ψυγείο καθ’ όλη την διάρκεια της συλλογής τους.

στ) Αν κάποιο δείγμα προς εξέταση αίματος εμφανίσει αιμόλυση (αυτή γίνεται μακροσκοπικά ορατή όταν ξεπερνά 20mg/dL) επηρεάζονται η συγκέντρωση Κ, Mg, P₄, χολεριθρίνης, γαστρίνης, ινσουλίνης.

Γενικά σε αντίθεση με το πλήρες αίμα ο ορός ή το πλάσμα αίματος είναι πολύ σταθερά.

Για αναλύσεις οι οποίες προγραμματίζονται να γίνουν έπειτα από 4 έως 24 στον ορό αίματος, τα δείγματα πρέπει να διατηρούνται στο ψυγείο ενώ αν η χρήση γίνει σε μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα ο ορός διατηρείται στην κατάψυξη.

Dr. ΝΙΚΟΣ ΚΑΛΛΙΑΚΜΑΝΗΣ

Ref.: - Κλινική Χημεία 2007, Ευαγ. Σπανός

- Merck Man 18^th ed.

- Wikipedia