ΥΠΝΟΣ : περιοδική κατάσταση ανάπαυσης η οποία συνοδεύεται από ποικίλους βαθμούς απώλειας ή έλλειψης αισθήσεων, σχετικής αδράνειας.
Μέχρι πριν μερικές δεκαετίες ο ύπνος θεωρείτο σαν παθητική κατάσταση της καθημερινότητας μας δηλαδή ότι ο ύπνος αποτελεί μία φυσιολογική κατάσταση για όλα τα άτομα που διαθέτουν κεντρικό σύστημα και χαρακτηρίζονται από μείωση αντίληψης περιβάλλοντος.
Σήμερα έχει αποδειχθεί ότι όταν κοιμόμαστε ο εγκέφαλός μας παραμένει ενεργός. Ποσοστο περίπου 50% των κατοίκων των ΗΠΑ εμφανίζουν προβλήματα ύπνου. Ο ύπνος ελέγχεται από ομάδες νευρώνων που βρίσκονται στο στέλεχος του εγκέφαλου. Οι νευρώνες αυτοί παράγουν χημικές ουσίες (σεροτονίνη – ΝΟR – επινεφρίνη : που είναι νευροδιαβιβαστές). Οι ουσίες αυτές ρυθμίζουν και τα μέρη του εγκέφαλου που εργάζονται κατά τον ύπνο.
Η έλλειψη ύπνου έχει σαν αποτέλεσμα διαταραχές συναισθημάτων, δυσκολία πνευματικής συγκέντρωσης, μειωμένη ικανότητα κινήσεων, αυξημένο κίνδυνο τροχαίων ατυχημάτων. Επίσης η έλλειψη ύπνου συμμετέχει στην εμφάνιση καρδιαγγειακών παθήσεων και αυξημένης θνητότητας.
Γενικώς, έχει βρεθεί ότι ο ύπνος περιλαμβάνει 2 στάδια :
1ο στάδιο
: χωρίς ταχείες οφθαλμικές κινήσεις (NREM : Non Rapid Eye Movements).
2ο σταδιο
: REM ή ονειρικός ύπνος. Κάθε κύκλος απαιτεί 90-100’ για την ολοκλήρωσή του. Ο ΝREM καταλαμβάνει το 75% κύκλου ύπνου REM 25% (διαφέρει το ποσοστό από άτομο σε άτομο).
Η σταδιοποίηση όμως του ύπνου που γίνεται με την μελέτη ηλεκτροεγκεφαλογραφημάτων περιλαμβάνει τον πλήρη κύκλο του ύπνου που αποτελείται από 5 στάδια.
1ο ΣΤΑΔΙΟ
Έναρξη ύπνου – μείωση δραστηριοτήτων καταγραφή κυμάτων Α. Θεωρείται σαν στάδιο ελαφρού ύπνου. Αποτελεί κατάσταση μεταξύ ύπνου και εγρήγορσης. Μπορεί εύκολα να ξυπνήσουμε. Τα μάτια κινούνται αργά, η μυϊκή δραστηριότητα επιβραδύνεται σημαντικά.
2ο ΣΤΑΔΙΟ
Υπνικοί αδράκτες και συμπλέγματα σποραδικά ταχεία κύματα. Οι κινήσεις των ματιών σταματούν.
3ο ΣΤΑΔΙΟ
Καταγραφή κυμάτων Δ (εξαιρετικά αργά κύματα) (20% - 50% του χρόνου συνολικά)
4ο ΣΤΑΔΙΟ
Κύματα Δ και μαζί με στάδιο 3 αποτελούν τον ύπνο βραδέων κυμάτων. Το στάδιο 3 και 4 αποκαλούνται στάδια του βαθιού ύπνου (δεν υπάρχει μυϊκή δραστηριότητα και κινήσεις ματιών).
5ο ΣΤΑΔΙΟ
REM γρήγορες κινήσεις οφθαλμών. Η αρτηριακή πίεση αυξάνεται. Στο στάδιο αυτό οι άνδρες μπορεί να εμφανίσουν στύση.
Πίνακας 1
Ο πλήρης κύκλος ύπνου περιλαμβάνει και τα 5 στάδια (βλέπε Πίνακα 1).
Οι πρώτοι κύκλοι (στάδια) του ύπνου περιέχουν μικρές περιόδους REM και μεγαλύτερες περιόδους βαθύ ύπνου (στάδιο 3 – 4). Όσο προχωρεί η νύχτα, τόσο αυξάνεται η περίοδος των σταδίων REM και μειώνεται ο βαθής ύπνος. Την αυγή ο ύπνος περιλαμβάνει ελαφρύ ύπνο και περίοδος REM.
Ορισμένα φάρμακα (οι βενζοδιαζεπίνες) επηρεάζουν το στάδιο REM, η νικοτίνη, το αλκοόλ διαταράσουν τον κανονικό ύπνο.
Ειδικά αν κάποιος ξυπνήσει στο στάδιο 1 θυμάται οπτικές εικόνες.
Το στάδιο REM είναι απαραίτητο για την ξεκούραση του ατόμου και είναι το στάδιο στο οποίο κάνουν την εμφάνισή τους τα όνειρα.
Ο ύπνος επηρεάζει τις καθημερινές δραστηριότητες κάθε ανθρώπου (σωματικά, ψυχική κατάσταση, λειτουργικές ικανότητες).
Η συνολική διάρκεια ενός κύκλου ύπνου διαρκεί 90΄- 110΄ κατά μέσο όρο.
Το πρώτο στάδιο REM, στο οποίο δημιουργούνται τα όνειρα εμφανίζεται 70 – 90΄ μετά από το αποκοίμισμα.
Ο κύκλος πάντως εγρήγορσης – ύπνου ποικίλλει σε σχέση με ηλικία, φύλο του ατόμου.
Τα νεογέννητα μπορεί να κοιμούνται 30 ώρες ημερησίως.
Παιδιά 8 – 14 ετών 8 – 14 ώρες ύπνου.
Ενήλικες 3 – 12 ώρες (μέσος όρος 7 – 8 ώρες) με τάση ελάττωσης στις 6,5 ώρες.
Οι γυναίκες μετά το 35ο έτος της ηλικίας του τείνουν να κοιμούνται περισσότερο από τους άνδρες της ίδιας ηλικίας.
Η στέρηση του ύπνου για αρκετές ημέρες ή περισσότερο χρόνο έχει σαν αποτέλεσμα ευερεθιστότητα, κόπωση σωματική ή ψυχική, αδυναμία πνευματικής συγκέντρωσης και προσανατολισμού.
Ορισμένα άτομα από έλλειψη ύπνου βιώνουν παρανοϊκές σκέψεις, ακουστικές, οπτικές, απτικές παραισθήσεις.
Επίσης στέρηση ύπνου προκαλεί άγχος, βουλιμία, υπερσεξουαλικότητα.
ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΥΠΝΟΥ
Κατά την διάρκεια του ύπνου ελαττώνεται η θερμοκρασία του σώματος, παρατηρείται ελαττωμένη έκκριση των ούρων, (στάδιο NREM) ενώ στο στάδιο REM αυξάνεται η ροή του αίματος στον εγκέφαλο η αναπνοή εμφανίζεται μη κανονική καρδιακός ρυθμός, αρτηριακή πιέση ποικίλει, αύξηση γενικά παρατηρείται στο στάδιο αυτό του μεταβολικού ρυθμού.
Μπορεί να παρατηρηθεί τις πρώτες 2 ώρες στύση του πέους και στο τέλος της περιόδου αυτής εκκρίνεται φλοιοεπινεφριδιοτρόπου (ACTH) ορμόνης και κορτιζόλης.
Στους έφηβους και τα κορίτσια αυξάνεται η έκκριση ωχρινότροπου ορμόνες, στους άνδρες και γυναίκες έκκριση προλακτίνης, ιδίως μετά την έναρξη του ύπνου.
Νεύματα, ταλαντώσεις χεριών, γέλιο, παραγωγή αερίων παρατηρούνται στο φυσιολογικό ύπνο.
ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΥΠΝΟΥ
Κάθε βράδυ μετά από μία κοπιαστική ημέρα ξαπλώνουμε στο κρεβάτι και παραδίδουμε τον εαυτό μας στις αγκάλες του Μορφέα.
Συνήθως ο καθένας μας κοιμάται περίπου 8 ώρες ημερησίως. Έτσι το 1/3 της ζωής μας το περνάμε «κοιμώμενοι».
Ο ύπνος αποτελεί μία διαδικασία ομοιόστασης σε εξωγενή και ενδογενή ερεθίσματα, με ενδογενή ρυθμό ο οποίος από τα πρώτα χρόνια της ζωής σταθεροποιείται σταδιακά στον κύκλο ημέρα – νύκτα.
Πρόκειται για τον επονομαζόμενο ΚΙΡΚΑΔΙΟ ΡΥΘΜΟ (circadian rhythm).
Στα λατινικά η λέξη «circa» σημαίνει κύκλος και η «dies» σημαίνει ημέρα.
Ο φυσιολογικός ύπνος ακολουθεί τον κιρκάδιο ρυθμό εμφάνισης (επανάληψη του ίδιου φαινομένου ανά 24 – 25 ώρες) και χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη 4 – 6 διαδοχικών κύκλων, ο καθένας των οποίων διαρκεί περίπου 90΄ και αποτελείται από 2 φάσεις την NREM φάση (ύπνος χωρίς ταχείες κινήσεις των οφθαλμών). Ο ύπνος NREM αποτελείται από 4 στάδια I – II – III – IV τα οποία χαρακτηρίζεται από αυξανόμενο βάθοςτου ύπνου (I – II ελαφρός ύπνος, ΙΙΙ – IV βαθύς ύπνος) και της βραχύτερης διάρκειας REM φάση (ύπνος με ταχείες κινήσεις των οφθαλμών).
Στα ενήλικα νεαράς ηλικίας άτομα το 70% περίπου του ύπνου τους αποτελείται από την NREM φάση και το 25% από την ΡΕΜ φάση.
Κατά τις πρωϊνές ώρες του ύπνου αυξάνονται τα στάδια III – IV του NREM ύπνου, ενώ η διάρκεια της REM φάσης του ύπνου, αυξάνεται προς το τέλος της νύχτας.
Μεταβολές στο ρυθμό του ύπνου επέρχονται με την πάροδο της ηλικίας, έτσι στα ηλικιωμένα άτομα παρατηρείται ελάττωση μέχρι εξαφάνιση των βαθύτερων σταδίων ύπνου (ΙΙΙ – IV του NREM ύπνου) καθώς και μείωση χρόνου REM ύπνου (συχνές νυκτερινές αφυπνίσεις, μικρής διάρκειας ημερήσια διαλλείματα ύπνου.
Το φυσιολογικό μοτίβο το οποίο σταθεροποιεί τον ύπνο και την εγρήγορση στον καθημερινό κύκλο ημέρας – νύχτας.
Ελέγχεται κυρίως από μικρή ομάδα κυττάρων που βρίσκονται στον Υποθάλαμο, πάνω από το οπτικό χίασμα και αποτελούν τον ΥΠΕΡΧΙΑΣΜΑΤΙΚΟ ΠΥΡΗΝΑ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ. Εκεί, υπάρχει ο ΒΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣ (αυτοσυντηρούμενη λειτουργική οντότητα) που επιτρέπει στην οργανισμό να ανταποκρίνεται σε χρονικά συγκεκριμένες λειτουργίες.
Ο Βηματοδότης αυτός είναι το ΚΙΚΑΡΔΙΟ ΡΟΛΟΪ που πρέπει να συντονίζεται με τον περιβάλλοντα χρόνο, με σκοπό την φυσιολογική ομοιόσταση.
Υπάρχουν τα clock genes (γονίδια ρύθμισης κιρκάδιου ρυθμού) τα οποία κωδικοποιούν πρωτεḯνες, οι οποίες εισέρχονται στον πυρήνα των κυττάρων και καταστέλλουν την μεταγραφή ομοειδών γονιδίων τους, ώστε έτσι να επιτελείται ο συντονισμός με τον περιβάλλοντα χρόνο.
Φαίνεται λοιπόν ο υπερχιασματικός πυρήνας εγκεφάλου (βλέπε Εικόνα 1) αποτελεί τον κυριώτερο ΒΗΜΑΤΟΔΟΤΗ ΤΗΣ ΡΥΘΜΙΣΗΣ ΤΟΥ ΚΙΡΚΑΔΙΟΥ ΡΥΘΜΟΥ – ΚΥΚΛΟΥ.
Εικόνα 1
Στον άνθρωπο ο χρόνος παρέρχεται με ρυθμό λίγο μικρότερο από αυτόν μίας ημέρας αλλά φυσιολογικά διατηρείται σε εύρυθμη λειτουργία με την βοήθεια πληροφοριών που δέχεται από τα μάτια, σχετικά με το αν είναι μέρα ή νύχτα.
Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι άτομα που συμμετείχαν σε έρευνες ύπνου, διαβίωσαν σε σπηλιές χωρίς φωτισμό για μεγάλα χρονικά διαστήματα και χωρίς γνώση με την πραγματική ώρα της ημέρας της παρουσίας φωτός υιοθέτησαν ένα τρόπο ζωής που κυμαίνεται σε ένα κύκλο ύπνου-εγρήγορσης με διάρκεια 25 ώρες.
Από ανατομικής πλευράς σε πειραματικά μοντέλα φαίνεται ότι ευοδωτικά στοιχεία για τον REM ύπνο εντοπίζοντονται στην πλάγιο πυρήνα του δικτυωτού σχηματισμού της γέφυρας ενώ τα ανασταλτικά κύτταρα βρίσκονται στο νοαρδρενεργικό υπομέλανο τύπο και στους σεροτονινεργικούς ραχιαίους πυρήνες της ραφής.
Ο NREM ύπνος ρυθμίζεται από διάσπαρτο δίκτυο, κυτταρικών ομάδων, το οποίο καταλαμβάνει το εγκεφαλικό στέλεχος, διεγκέφαλο, πρόσθιο εγκέφαλο.
Οι κυριότερες ανατομικές περιοχές του εμπλέκονται στη ρύθμιση του NREM ύπνου είναι προμηκική πυρήνα της μονήρους δεσμίδας, δικτυωτός πυρήνας του θαλάμου, ο πρόσθιος υποθάλαμος, βασική μοίρα πρόσθιου εγκεφάλου.
Ποικίλοι νευροδιαβιβαστές εμπλέκονται στη διαδικασία της εγρήγορσης και του ύπνου όπως η ακετυλ-χολίνη (ενεργοποίηση εγρήγορσης και REM ύπνου) και η σεροτονίνη, ντοπαμίνη, ισταμίνη, γ-αμινο-βουτυρικό οξύ (GABA) – αδενοσίνη – οπιοειδή και άλλα νευροπεπτίδια.
Επίσης σημαντικό ρόλο στον ύπνο παίζει και η ΜΕΛΑΤΟΝΙΝΗ.
ΜΕΤΑΤΟΝΙΝΗ : Ορμόνη με μοριακό βάρος 232.28 παράγεται από την ΕΠΙΦΥΣΗ. Βρίσκεται στα διάφορα ζώα, φυτά, μικρόβια. Στα ζώα τα επίπεδα της στο αίμα αυξομειώνεται επιτρέποντας έτσι ρύθμιση κικάρδιου ρυθμού. Ονομάζεται «ορμόνη του σκότους» εκκρίνεται κατά τις νυκτερινές ώρες στα ημερόβια και νυκτόβια ζώα. Μπορεί να συντεθεί από κύτταρα μυελού οστών, λεμφοκύτταρα, επιθηλιακά κύτταρα.
ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΟΥ ΥΠΝΟΥ
1. ΑΥΠΝΙΑ
: Δυσκολία να διατηρηθεί κανείς ξύπνιος, αίσθηση μη ολοκληρωμένου ύπνου ή ύπνος ο οποίος δεν αναζωογονεί.
2. ΥΠΝΗΛΙΑ
: Τάση να αποκοιμηθείς κατά την διάρκεια των εργασιακών ωρών.
3. ΠΑΡΑΥΠΝΙΑ
: Ανωμαλίες ύπνου (εφιάλτες – νυκτερινοί φόβοι – υπνοβασία).
Τα (1) και (2) δεν είναι νοσήματα αλλά συμπτώματα που έχουν σαν υπόστρωμα πολλά αίτια.
Η αϋπνία ορίζεται σαν «πρωτοπαθής» όταν εμφανίζεται χωρίς ύπαρξη υποκείμενου νοσήματος.
Πολύ συχνά είναι δευτεροπαθές πρόβλημα : 1) σε εξάρτηση από αλκοόλ, 2) εξάρτηση από φαρμακευτικές ουσίες, 3) συνδρόμου αεικίνητων ποδιών, 4) άπνοια του ύπνου, 5) ταξίδια σε διαφορετική ζώνη ώρας.
Αντιμετώπιση της αϋπνίας : Βιοανάνδραση, θεραπεία γνωστικής συμπεριφοράς, αποφυγή διεγερτικών ή αντικαταθλιπτικών φαρμάκων θεραπεία υποκείμενων νόσων (βλέπε πίνακα 2).
ΑΙΤΙΑ ΑΫΠΝΙΑΣ
- Ανεπαρκής υγεινη ύπνος.
- Ψυχιατρικές νόσοι που προσβάλλουν τη διάθεση, αγωνίας, καταστάσεις εξάρτησεις από φαρμακευτικές ουσίες.
- Καρδιοαναπνευστικά νοσήματα, μυοσκελετικές νόσοι, χρόνιος πόνος.
- Ψυχοσωματική αϋπνία.
ΑΙΤΙΑ ΥΠΝΗΛΙΑΣ
- Ανεπαρκής φυσιολογικός ύπνος.
- Αποφρακτική μορφή συνδρόμου άπνοιας κατά τον ύπνο.
- Νευρολογικές, ψυχιατρικές παθήσεις.
- Διαταραχή κιρκάδιου ρυθμού ύπνου σαν αποτέλεσμα jet lag και εργασιακής απασχόλησης (νυχτοφύλακας).
ΑΝΕΠΑΡΚΗΣ ΥΓΙΕΙΝΗ ΤΟΥ ΥΠΝΟΥ
Αναφέρεται στις καθημερινές συνήθειες του ατόμου, που θα επηρεάσουν τον ύπνο του.
Έτσι η κατανάλωση καφέ ή άλλων συμπαθητικομιμητικών διεγερτικών φαρμάκων ακόμα και κατά την διάρκεια των απογευματινών ωρών ή έντονη σωματική άσκηση ή έντονες συναισθηματικές εξάρσεις (π.χ. παρακολούθηση «έργου τρόμου» στην τηλεόραση).
Περιστασιακή αϋπνία : οξεία συναισθηματική φόρτιση (απώλεια εργασίας, βαρειά ασθένεια) διαταράσει και μεταβάλει τις ώρες του ύπνου.
Ψυχοφυσιολογική αϋπνία
Αϋπνία που ανεξάρτητα από το αίτιο που την προκαλεί, προέρχεται – οφείλεται στην υπάρχουσα ανησυχία και καθήλωση σκέψης στην επερχόμενη αϋπνία ακόμα μίας τέτοιας βασανιστικής νύχτας χωρίς ύπνο.
Τυπική εικόνα του είδους αυτής της αϋπνίας είναι ο εύκολος ύπνος του ατόμου αυτού σε άλλα μέρη, μακριά από το κρεββάτι του.
Παθολογική – Ψυχικά νοσήματα
Κατάθλιψη (ποσοστό 80%) αναφέρουν αϋπνία και ποσοστό 40% των χρονίως αϋπνίων έχυν σαν υπόστρωμα ψυχολογικά προβλήματα.
Ασθένειες που συνοδεύονται από πόνους [ρευματοειδής αρθρίτιδα – οστεοπόρωση – μεταστατικές εστίες νεοπλασίας (Ca μαστού – Ca προστάτη – Ca πνεύμονα) – μυοσκελετικές παθήσεις – νυκτερινοί σπασμοί π.χ κήλη μεσοσπονδύλιου δίσκου] έχουν σαν αποτέλεσμα κακή ποιότητα ύπνου, ύπνο με διακοπές.
ΦΑΡΜΑΚΑ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΟΝ ΥΠΝΟ
Διαταραχές του ύπνου προκαλούνται είτε από την χρόνια χρήση των φαρμάκων, ουσιών αυτών (βλέπε πίνακα) είτε από σύνδρομο στέρησης από μερικά από τα φάρμακα αυτά.
|
ΑΙΤΙΟ |
|
|
ΧΡΗΣΗ ΦΑΡΜΑΚΟΥ |
|
|
ΔΙΑΚΟΠΗ ΦΑΡΜΑΚΩΝ |
|
ΜΑΟ Ι = Monoamine oxidase inhibitor (αναστολείς της μονομινοξειδάσης).
SNRI = Serotonin norepinephrine temptake inhibitor (αναστολείς της επαναπρόληψης σεροτονίνης – νορεπινεφρίνης).
TCA = Tricyclic antidepressant (τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά).
ΣΥΝΔΡΟΜΟ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΑΠΝΟΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΥΠΝΟ
Επεισόδια μερικής ή πλήρους απόφραξης των ανωτέρων αναπνευστικών οδών, κατά την διάρκεια του ύπνου. Τα οποία έχουν σαν αποτέλεσμα διακοπή της αναπνοής για > 10΄΄. Τα επεισόδια αυτά διαταράσουν το ύπνο, προκαλώντας υπνηλία κατά την διάρκεια της ημέρας.
Σύνδρομο απνοϊκού ύπνου (αποφρακτικός τύπος)
Επεισόδια μερικής ή ολική απόφραξης των ανωτέρω αναπνευστικών οδών, κατά την διάρκεια του ύπνου που προκαλεί παύση ανάπτυξης για > sec με αποτέλεσμα διαταραχή του ύπνου, αφύπνιση.
ΝΑΡΚΟΛΗΨΙΑ : Σύνθετη λέξη από narke = νάρκη + lepsis = παροξυσμός – αποπληξία χαρακτηρίζεται από χρόνια έκδηλη καθημερινή υπνηλία, επαναμβανόμενη και ανεξέλεγκτη που συνοδεύεται από προσωρινή μυϊκή παράλυση η οποία εμφανίζεται συνήθως μετά από ισχυρή συναισθηματική φόρτιση.
Η αφύπνιση των ατόμων που εμφανίζουν ναρκοληψία γίνεται χωρίς δυσκολία.
Η συχνότητα της νόσου 0,2 - 1,6/1000 άτομα.
Η ναρκοληψία εμφανίζεται σε οικογένειες και περίπου ποσοστό 90% των ατόμων με ναρκοληψία εμφανίζουν συγκεκριμένα λευκοκυτταρικά αντιγόνα (HLA-DQW6 – HLA-DR2). Η ναρκοληψία εμφανίζετι στο ίδιο ποσοστό και στα δύο φύλα. Παιδιά γονέων με ναρκοληψία εμφανίζουν x40 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης της νόσου.
Τα άτομα με ναρκοληψία έχουν μειωμένα επίπεδα πεπτιδίων στον εγκεφαλό (εγκεφανονωτιαίο υγρό νευροπεπτίδιο υποκρετίνη-1) εύρημα που οδηγεί στην υπόθεση, ότι το αίτιο της ναρκοληψίας μπορεί να οφείλεται σε αυτοανοσολογική καταστροφή των νευρώνων που περιέχουν υποκρετίνη στον εγκεφαλικό ιστό.
Η ναρκοληψία προκαλεί διαταραχή του REM ύπνου που προκαλούνται από μεταβατικά στάδια αφύπνισης και ύπνου.
Πολλά συμπτώματα της ναρκοληψίας αποδίδονται στην μυοσκελετική παράλυση θέσης του σώματος όπως και στα «ζωντανά» όνειρα τα οποία χαρακτηρίζουν αυτή.
Συμπτώματα ναρκοληψίας
Τα κύρια συμπτώματα της ναρκοληψίας είναι : α) υπερβολικές χρονικές περιόδοι ύπνου κατά την ημέρα, β) καταπληξία : στιγμιαία μυϊκή αδυναμία παράλυση, χωρίς απώλεια συνείδησης, γ) παραισθήσεις που ξεχωρίζουν : α) σε υποαγωγικές : συμβαίνουν πριν από τον ύπνο έχουν την ίδια πρακτική σημασία με ένα όνειρο, αλλά βιώνοντας σε κατάσταση εγρήγορσης (αφορά αίσθημα πτώσης, βύθισης, κίνηση ταβανιού), β) οι παρασθήσεις που συμβαίνουν όταν το άτομο ξυπνάει.
Η παραίσθηση αυτή είναι σχετική με τα όνειρα ή τις όποιες εικόνες οι οποίες επιμένουν μετά τον ύπνο και πριν από την πλήρη αφύπνιση (υπνοπομπική παραίσθηση).
ΠΑΡΑΫΠΝΩΣΕΙΣ (παραυπνωτικά φαινόμενα)
Οι παραϋπνώσεις είναι ανεπιθύμητες συμπεριφορές που εμφανίζονται στην αρχή του ύπνου, κατά την διάρκεια του ύπνου ή την αφύπνιση.
Χαρακτηρίζονται σαν σύνολο της διαταραχής του ύπνου, που χαρακτηρίζεται από κάθε ασυνήθιστη συμπεριφορά του Νευρικού Συστήματος σε όλα τα στάδια της νόσου.
1. ΥΠΝΟΒΑΣΙΑ
Περπάτημα, κυκλοφορία στο χώρο με ανοιχτά μάτια χωρίς δυνατότητα αναγνώρισης.
Ο υπτοβάτης φαίνεται ξύπνιος αλλά δεν έχει μνήμη (δεν θυμάται τις πράξεις του).
Ο υπνοβάτης είναι απλά συγχυτικός ή χωρίς προσανατολισμό στο χώρο του, για μικρό χρονικό διάστημα.
Εκδηλώσεις υπνοβασίας συνήθως εμφανίζονται κατά την εφηβεία και συμβαίνουν μετά και κατά την διάρκεια ή κατά την έγερση από NREM στάδιο ύπνου (3 – 4 στάδιο). Συνήθως η υπνοβασία σταματάει στην εφηβεία.
Η υπνοβασία εμφανίζεται συχνότερα στους Α΄ βαθμού συγγένειας ατόμων με υπνοβασία.
Η υπνοβασία δεν είναι επικίνδυνη κατάσταση αλλά ο υπνοβάτης που στερείται συνείδησης περιβαλλοντικής όπως και θέσης ή χρήσης αντικειμένων μπορεί εύκολα να τραυματιστεί.
Θεραπεία υπνοβασίας
Προμήθεια χαμηλού επιπέδου κρεββατιού, ειδικοί συναγερμοί που ενεργοποιούνται όταν ο υπνοβάτης εγκαταλείπει το κρεββάτι του.
Θεραπευτικά : Χορήγηση Βενζοδιαζεπίνων 0,5 – 2 mg στην κατάκλιση βοηθούν θετικά.
2. ΕΦΙΑΛΤΕΣ
Κατά την διάρκεια την νύκτας εμφάνιση «ζωντανών» νυκτερινών γεγονότων που χαρακτηρίζονται από τρόμο, άγχος, αγωνία.
Οι νυκτερινοί εφιάλτες είναι όνειρα πολύ ρεαλιστικά τα οποία επηρεάζουν τα άτομα ψυχολογικά ξυπνώντας αυτά από τον βαθύ ύπνο.
Συνήθως εμφανίζονται στο στάδιο των γρήγορων κινήσεων των οφθαλμών (REM : Rapid Eye Movement) του ύπνου.
Οι περίοδοι ύπνου REM γίνονται όλο και μεγαλύτερες καθώς προχωρεί η νύχτα με αποτέλεσμα το άτομο να βλέπει εφιάλτες πιο συχνά τις πρώτες πρωϊνές ώρες.
Τα θέματα που περιέχονται στους εφιάλτες ποικίλουν από άτομο σε άτομο. Οι συνηθισμένοι εφιάλτες έχουν σαν υπόστρωμα τραυματικό γεγονός (επίθεση, ατύχημα).
Οι νυκτερινοί τρόμοι διαφέρουν από τους νυκτερινούς εφιάλτες στο ότι συνήθως εμφανίζεται τις πρώτες ώρες του ύπνου, και βιώνονται ως συναισθήματα όχι σαν όνειρα, οπότε το άτομο δεν μπορεί να θυμηθεί γιατί είναι τρομοκρατημένο όταν ξυπνάει.
Τα αίτια τα οποία προκαλούν τους εφιάλτες είναι άγνωστα θεωρείται ότι ¨
- Το βαρύ βραδυνό φαγητό.
- Διάφορα φάρμακα (αντικαταθλιπτικά, ναρκωτικά, αντιϋπερτασικά)
- Όπως και η διακοπή φαρμάκων (ηρεμιστικά) και ουσιών (αλκοόλης) και η στέρηση ουσιών πυροδοτούν την εμφάνιση και συχνότητα των εφιαλτών.
Αίτια εμφάνισης εφιαλτών στους ενήλικες είναι χρόνια και επαναλαμβάνονται, στους :
- Βετεράνοι πολέμου,
- Ομηρία (προηγούμενη),
- Βασανισμός (προηγηθείς),
- Ατύχημα,
- Το άγχος,
- Η Κατάθλιψη,
αλλά και νοσήματα όπως υπνική άπνοια, σύνδρομο ευερέθιστων κάτω άκρων.
Θεωρείται ότι συχνοί εφιάλτες εμφανίζονται στα άτομα με καλλιτεχνικές ανησυχίες και ενασχολήσεις (ηθοποιοί – συγγραφείς).
Αντιμετώπιση του εφιάλτη
Αφορούν μέτρα και συμβουλές που μειώνουν την συχνότητα εμφάνισης των εφιαλτών και την επίπτωση που έχουν στην ζωή.
Έτσι, η ελάττωση της ουσίας του «ύποπτου» για πρόκληση εφιάλτων π.χ. φαρμάκων θεωρείται απαραίτητη.
Επίσης η ανάλυση των αιτιών που προκαλούν άγχος – κατάθλιψη – μετατραυματικό άγχος με την κατάλληλη ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει στη μείωση της εμφάνισης των εφιαλτών αλλά και στην διερεύνηση του συναισθηματικού υποστρώματος που την προκαλεί.
Σε εφιάλτες που επαναλαμβάνονται και εφιάλτες που οφείλονται σε μετατραυματικές διαταραχές άγχους, υπάρχει θεραπεία μέσω φαντασιακής ανάκλησης (Imagery Rehearsal Therapy).
Είναι τεχνική που βοηθάει τους χρόνιους πάσχοντες να αλλάξουν τους εφιάλτες τους, δοκιμάζοντας να δώσουν διαφορετική εξέλιξη σε αυτούς ενώ είναι ξύπνιοι.
Επίσης χρήση φαρμάκων, διαλογισμός, γιόγκα, γυμναστική, συγκεκριμένο πρόγραμμα ύπνου μπορεί να βοηθήσουν αποτελεσματικά.
Επίσης η δημιουργία χαλαρής, ήρεμης ατμόσφαιρας μέσα στο υπνοδωμάτιο, λογική κατανάλωση καφεḯνης, νικοτίνης (ή παραμονή τους για περισσότερες από 12 ώρες στον οργανισμό διαταράσσει τον ύπνο σας).
Dr. ΝΙΚΟΣ ΚΑΛΛΙΑΚΜΑΝΗΣ
Ref. : - Παυ. Κυπραίου – Ψυχοθεραπεία
Βικιπαιδεια
Merck Man 19th ed.
