Οι κροσσοί αποτελούν ινόμορφες προσεκβολές της ελεύθερης επιφάνειας ορισμένων επιθηλιακών κυττάρων όπως εκείνων που επενδύουν (κροσσωτό επιθήλιο) την τραχεία, βρόγχους του αναπνευστικού δένδρου, όπως και τους φηλαπιανούς πόρους, ωοθήκες, ακουστικό σύστημα (Οι κροσσοί μοιάζουν σαν «τρίχες» είναι όμοια με τα «μαστίγια» που έχουν ορισμένα μικρόβια).
Η λειτουργία των κροσσών συνδέεται άμεσα με τον βιολογικό κύκλο του κυττάρου όπως και με τον πολλαπλασιασμό του και κατέχει σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του κάθε οργανισμού και στις καθημερινές λειτουργίες του.
Το μήκος του κάθε κροσσού είναι 1 – 10 μικρόμετρα και το πλάτος του λιγότερο του 1 μικρομέτρου, η κινησή τους είναι 7 – 22 φορές/sec.
Οι κροσσοί διαιρούνται σε 2 κατηγορίες οι οποίες μπορεί να λειτουργούν χωριστά αλλά και συγχρόνως.
1η Κατηγορία : Κινούμενοι κροσσοί : βρίσκονται στους πνεύμονες, αναπνευστικό δένδρο, μέσο ους (αυτί) εμφανίζουν ρυθμική κίνηση (όπως τα κύματα της θάλασσας) με σκοπό τον καθαρισμό από βλέννα, σκόνη, σωματίδια αέρος και εξασφάλιση καθαρής και άνετης αναπνοής (βλέπε Σχήμα 1).
Σχήμα 1
Οι κινητοί κροσσοί αποτελούνται από 250 πρωτεΐνες. Οι πρωτεΐνες των κροσσών συντίθενται στο κυτταρικό σώμα του κροσσού και πρέπει να μεταφερθούν στην κορυφή νήματος χρωμοσώματος.
Αυτό επιτυγχάνεται μέσω μαστιγίων [προγραμματισμένη μεγάλης ακρίβειας ρυθμιζόμενη παλίνδρομος ρυθμιστική μετατόπιση των πολυπεπτιδικών ενώσεων κατά μήκος του χρωμοσωμικού νήματος του κροσσού (βλέπε Σχήμα 2)].
Σχήμα 2
2η Κατηγορία : Μη κινούμενη κροσσοί αρχέγονοι κροσσοί που περιγράφηκαν το 1898 σε όργανα υπό φυλογενετική εξέλιξη. Θεωρείται ότι κατέχουν κεντρικό λειτουργικό ρόλο σήμερα σε πολλά όργανα του οργανισμού.
Μερικοί κροσσοί από αυτή την κατηγορία, δρούν σαν «αισθητικές κεραίες» που δέχονται ερεθίσματα από το κυτταρικό και μεσοκυττάριο περιβάλλον.
Μη κινητοί κροσσοί βρίσκονται :
α) στους νεφρούς, όπου ερεθίζονται κατά την εκροή και αποβολή των ούρων μεταβιβάζοντας το ερέθισμα αυτό στα γειτονικά κύτταρα.
β) στο μάτι : μη κινητικοί κροσσοί βρίσκονται στα κωνία (αναγνώριση χρωμάτων ορατού φάσματος) και ραβδία του αμφιβληστροειδή χιτώνα (φωτοϋποδοχείς). Αυτοί οι κροσσοί δρουν σαν μικροσκοπικά βαγόνια τραίνου, μεταφέροντας μόρια ζωτικά μόρια στον γειτονικό φωτοϋποδοχέα. Η δομική σύσταση κάθε κροσσού περιέχει μικροσωληναριακό σκελετό (αξονικό νήμα ενός χρωμοσώματος) ο οποίος περιβάλλεται από πλασματική μεμβράνη.
Οι κινούμενοι κροσσοί χαρακτηρίζονται από 9 + 2 με 9 εξωτερικό διπλό μικροσωληναρίων, και ένα κεντρικό ζευγάρι (2) μικροσωληναρίων (παράδειγμα αυτού η βρόγχο των πνευμόνων, Σχήμα 3).
Οι αρχέγονοι κροσσοί εμφανίζουν τυπικά σύνολο μικροσωληναρίων στην κορυφή των κυττάρων και δεν διαθέτουν το κεντρικό ζευγάρι των μικροσωληναρίων (π.χ. τα σωληνάρια των νεφρών).
Σχήμα 3
Οι πρωτεΐνες των κροσσών συνθέτονται στο κύτταρο και μεταφέρονται στην κορυφές του αξονικού νήμα του χρωμοσώματος.
Οι δυσλειτουργίες και λειτουργικά ελαττώματα των κροσσών έχουν διερευνηθεί και πολλά με κληρονομικά νοσήματα με δυσμενή εξέλιξη που καλούνται ciliopathies (παθήσεις των κροσσών – κροσσωτού επιθηλίου) και έχουν κληρονομικό υπόστρωμα και προκαλούν οικονομικουγιεινές επιπτώσεις στους ίδιους τους ασθενείς και τις οικογένειές τους.
Dr. ΝΙΚΟΣ ΚΑΛΛΙΑΚΜΑΝΗΣ
Ref. : - Ciliopathy all 2010 – 2014
- Top in Develp. Biol. 2008
