ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΝΕΥΜΟΝΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝΤΑΙ ΑΠΟ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Οι πνεύμονες δέχονται από το περιβάλλον πολλά ερεθίσματα, όπως :

• Εισπνοή κόνεων
• Διάφορα περιβαλλοντικά αλλεργιογόνο
• Χημικές ουσίες
• Αέρια.

Τα βλαπτικά αυτά ερεθίσματα πολλαπλασιάζονται διότι η μόλυνση του περιβάλλοντος εμφανίζει τα τελευταία χρόνια τεράστια αύξηση, ειδικά στις πόλεις.

Οι πνεύμονες αντιδρούν προς τα βλαπτικά περιβαλλοντικά ερεθίσματα με συμπτωματολογία που προκαλείται από : α) ερεθισμό των αεραγωγών του πνεύμονα, β) του διάμεσου πνευμονικού ιστού (πνευμονοκοκκίαση – πνευμονία εξ υπερευαισθησίας), γ) ο υπεζωκότας, πλευρίτιδα από ερεθισμό των πνευμόνων με ασβέστιο (Ca).

Η μόλυνση του περιβάλλοντος πρέπει να αντιμετωπίζεται : α) με εφαρμογή άμεσων προληπτικών μέτρων κυρίως στον επαγγελματικό και περιβαλλοντικό χώρο (η πρωτοπαθής πρόληψη) επιτυγχάνεται είτε με την μείωση του αριθμού των ανθρώπων οι οποίοι ασχολούνται με «επικίνδυνες» δουλειές και με την πλήρη ενημέρωση και τηρώντας βέβαια καλές υγειονομικές συνθήκες και με την βελτίωση των συνθηκών εργασίας (καλύτερος αερισμός, καλύτερη υγιεινή ατμόσφαιρα εργασίας), β) χρήση αναπνευστικων συσκευών (ειδικές μάσκες – χορήγηση Ο2) όπου κρίνεται απαραίτητο.

Η άποψη που επικρατεί σήμερα ότι η χρήση της μάσκας (κοινής ή ειδικής) προστατεύει επαρκώς το άτομο που εκτίθεται σε μολυσμένο εργασιακό περιβάλλον δεν είναι ακριβής.
Έτσι άτομα με καρδιαγγειακά και πνευμονικά νοσήματα (στηθάγχη, άσθμα, χρόνια αποφρακτική νόση πνευμόνων) εμφανίζουν προβλήματα όταν κατά την διάρκεια «βαρειάς» εργασίας φέρουν αναπνευστήρα ή συσκευές οι οποίες φέρουν ακόμα και σειρά φίλτρων προς προστασία.

Επίσης εκτός από τα παραπάνω προληπτικά μέτρα ή ιατρική παρακολούθηση επίβλεψη και κάλυψη (με εξέταση και εργαστηριακή παρακολούθηση όπου χρειάζεται) θα συντείνει ασφαλούς σε λιγότερες εμφανίσεις νοσημάτων τα οποία προκαλούνται από το περιβάλλον.

ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΟΙ ΟΠΟΙΕΣ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΡΥΠΑΝΣΗ ΤΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ

Τα συστατικά της ατμόσφαιρας στη «σύγχρονες εξελιγμένες» πόλεις, είναι :

1. Nitrogen dioxide – ΔΙΟΞΕΙΔΙΟ ΤΟΥ ΑΖΩΤΟΥ που προέρχεται από παλιές καύσιμες ύλες.
2. ΟΖΟΝ : επίδραση του ηλιακού φωτός στο διοξείδιο του αζώτου και τους υδρογονάνθρακες.
3. Αιωρούμενα στερεά ή υγρά μόρια. Η καύση των βιολογικών καταλοίπων είναι ένας πρόσθετος παράγοντας μόλυνσης της ατμόσφαιρας όπως και το κάπνισμα.

Από το οξείδιο του αζώτου, το όζον, μονοξείδιο του άνθρακα, μόλυβδο μόνον το Co και ο Pb δεν βλάπτουν το αναπνευστικό σύστημα.

Το ΟΖΟΝ το οποίο είναι το κύριο συστατικό της «Βιομηχανικής ομίχλης» είναι ένα ισχυρό ερεθιστικό και οξειδωτικό στοιχείο. Τα επίπεδά τους είναι αυξημένα το καλοκαίρι, αργά το πρωϊ, νωρίς το απόγευμα.

Επιδράσεις μικρής διάρκειας όζοντος στο αναπνευστικό δένδρο προκαλούν – δύσπνοια – πόνους στο στήθος – αντίδραση των αεραγωγών οδών.

Τα νεαρά άτομα τα οποία ασχολούνται με υπαίθρια αθλήματα (λόγω όζοντος) είναι επιρρεπεί στην ανάπτυξη άσθματος και στην εμφάνιση αναπνευστικής ανεπάρκειας.

Οξείδιο του θείου προέρχεται από καύση παλαιών καυσίμων δημιουργεί εναιωρήματα λεπτού καταμερισμού στον περιβάλλοντα χώρο, τα οποία μπορεί να προκαλέσουν χρόνια βρογχίτιδα και βροχόσπασμο.

Επίσης η χρήση πετρελαίου για την κίνηση αυτοκινήτων και βιομηχανιών δημιουργεί σωματίδια στην ατμόσφαιρα τα οποία προκαλούν αναπνευστικά και καρδιαγγειακά προβλήματα, τα οποία έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια σε παγκόσμιο επίπεδο.

Τα σωματίδια αυτά εμφανίζουν τοπικές και συστηματικές επιπτώσεις στον ανθρώπινο οργανισμό με αποτέλεσμα δημιουργία αναπνευστικών νοσημάτων.

ΝΟΣΟΙ ΑΠΟ ΑΣΒΕΣΤΙΟ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΤΗΣ

Ο ασβέστης αποτελείται από 6 φυσικά σιλικούχα παράγωγα που χρησιμοποιήθηκαν για εμπορικούς σκοπούς.

Τα νοσήματα των πνευμόνων τα οποία προκαλεί η χρήση της ασβέστου έγιναν γνωστά στο πρώτο μισό του 2ου αιώνα και σήμερα είναι γνωστό ότι προκαλούν :
1. Ασβέστωση : η οποία ορίζεται σαν μορφή διάμεσου πνευμονικής ίνωσης.
Οι εργάτες ναυπηγείων, εργάτες οικοδομών, υφασμάτων, εργάτες ορυχείων εμφανίζουν ασβέστωση. Η παθολοφυσιολογία της νόσου μοιάζει με τις άλλες πνευμονοκοκιώσεις. Τα μακροφάγα των κυψελίδων προσπαθώντας να απομονώσουν τα νημάτια της ασβέστου απελευθερώνουν κυττοκίνες και άλλους παράγοντες οι οποίοι στο σύνολό τους ενεργοποιούν τη φλεγμονή, την εναπόθεση κολλαγόνου με τελική δημιουργία ίνωση.

Τα νημάτια της ασβέστου δρουν επίσης άμεσα με τοξική δράση στο πνευμονικό παρέγχυμα
 
Η διάρκεια, ένταση, της έκθεσης όπως και ο τύπος, μήκος, πάχος των εισπνεόμενων νηματίων της ασβέστου έχουν σημασία για την εξέλιξη της νόσου.

Διάγνωση : Ιστορικό – HRCT – High resolution (Υψηλής ευκρίνειας, C.T. Θώρακος) όπου καταδεικνύονται και οι βλάβες του υπεζωκότα.

Η διακοπή καπνίσματος είναι επιβεβλημένη.

Η ασβέστωση και το κάπνισμα δρούν συνεργικά στην ανάπτυξη καρκίνου πνευμόνων (non small – μη μικροκυτταρικό) εμφανίζεται σε ασθενείς με ασβέστωση (πιθανότητα x 8  ή x 10 φορές).

2. Παθήσεις υπεζωκότος προκαλούνται από τα νημάτια της ασβέστου με εμφάνιση ασβεστοποίησης, πάχυνσης, συμφύσεων, εμφάνισης υγρού συνήθως εξιδρώματος, μεσοθηλιώματος (Μεσοθηλίωμα υπεζωκότα).

Διακριτές πλάκες εμφανίζονται μεταξύ 5ης – 9ης πλευράς και στις δύο επιφάνειες του υπεζωκότα και γειτονικά προς το διάφραγμα.

Οι ασβεστοποιήσεις των πλακωδών αυτών σχηματισμών συμβαίνει συχνά (60%) και προκαλούν διαγνωστική σύγχυση με παρεγχυματική νόσο των πνευμόνων.

Η HRCT θώρακος θα δώσει την λύση.

Η πάχυνση του υπεζωκότα αφορά και τα δύο πέταλα (περισιπλαγχνίο – περίτονο).

Μπορεί να αποτελεί μέρος πνευμονικής ίνωσης ή αντίδραση τοπική του υπεζωκότα.

Κυλινδρικού τύπου ατελεκτασία μπορεί να εμφανιστεί πάνω στην προκληθείσα πάχυνση του υπεζωκότα και να προκαλέσει διάφορα διαγνωστικά ερωτηματικά (σύγχυση με κακοήθεια).

ΜΕΣΟΘΗΛΙΩΜΑ (Μ.Σ.)

Είναι κακοήθεια που αποδίδεται στην άσβεστο.

Το Μ.Σ. είναι πρωτοπαθείς Νεοπλασίες που προέρχονται : 1) από υπεζωκότα 80%, 2) από το περιτοναίο 20%. Εμφανίζεται σε όλες τις φυλές.

Χαρακτηρίζεται :
1. Πόνο, μη πλευριτικό
2. Δύσπνοια
3. Έκθεση (> 20 χρόνια προηγούμενη) σε άσβεστο.
4. Εμφάνιση εξιδρωματικού υδροθώρακα (πολλές φορές αιμορραγικού).
5. Ανεύρεση κακοήθων κυττάρων. Βιοψία τοπική επιβεβαιώνει τη διάγνωση.

Τα ¾ των μεσοθηλιωμάτων του υπεζωκότα είναι διάχυτα (συνήθως κακοήθεις όγκοι) το ¼ είναι τοπικοί όγκοι συνήθως καλοήθεις.

Οι άνδρες προσβάλλονται από Μ.Σ. 3:1 συγκριτικά με τις γυναίκες.

Ποσοστό εμφάνισης σε εργάτες άσβεστου για ανάπτυξη Μ.Σ. είναι 10%.

80% των ασθενών με Μ.Σ. αναφέρουν ιστορικό έκθεσης σε άσβεστο.

Η λανθάνουσα περίοδος από την έκθεση σε άσβεστο μέχρι την εκδήλωση του Μ.Σ. κυμαίνεται από 20 – 40 χρόνια.

Εργάτες που δουλεύουν σε ορυχεία – κατασκευαστικές εταιρείες – ναυπηγεία – κατεδαφίσεις κτιρίων – οικοδομικά υλικά και σε προϊόντα ασβέστου (κατασκευή σωλήνων – υφάσματα – χρώματα – κεραμικά) είναι επιρρεπείς στην νόσο.

Το κάπνισμα σιγαρέτων αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης βρογχογενούς καρκινώματος των πνευμόνων και επιδεινώνει την ασβέστωση.

ΒΙΛΙΛΙΩΣΗ (ΒΛΣ) Berylliosis – Νόσος από Berylliosis (Be)

Οξεία μόρφή ΒΛΣ : είναι σπάνια.

Χρόνια μορφή ΒΛΣ : προκαλείται από εισπνοή προϊόντων σκόνης ή κατεργασίας προϊόντων που περιέχουν βιρίλιο. Ο συνδυασμός Be με αλουμίνιο, χαλκό, Fe, Ni, αυξάνει την αντοχή των μετάλλων.

Τα προϊόντα που περιέχουν βιρίλιο είναι εξόρυξη βιριλίου – παραγωγή κράματος μετάλλων – μέταλλα μηχανών – ηλεκτρονικών συσκευών – συσκευές τηλεποικοινωνίας – πυρηνικοί εξοπλισμοί – αεροπορικές βιομηχανίες – αυτοκινητοβιομηχανίες – κατασκευή υπολογιστών – ανακύκλωση ηλεκτρονικών συσκευών – οι λάμπες φθορίου που καταργήθηκαν από το 1950 περιείχαν βιρίλιο.

Το βιρίλλιο απορροφάται από τους πνεύμονες και την επιδερμίδα και διαχέεται στο σώμα.

Η οξεία μορφή ΒΛΣ προκαλεί τοξική, ελκωτική τραχειοβρογχίτιδα, χημική πνευμονίτιδα.

Η χρόνια ΒΛΣ είναι συστηματική νόσος που μοιάζει με την σαρκοείδωση. Προκαλώντας φλεγμονή των κυψελίδων.

Η νόσος προκαλείται μέσω της κυτταρικής υπερευαισθησίας η οποία εξαρτάται από τα Τ λεμφοκύτταρα του οργανισμού.

Τα Τ κύτταρα αίματος, πνευμόνων και άλλων οργάνων αναγνωρίζουν το βιρίλιο (αντιγονικό ερεθισμό), πολλαπλασιάζονται και σχηματίζουν Τ-κλώνους.

Αυτοί οι κλώνοι ελευθερώνουν προφλεγμονώδεις κυτοκίνες (παράγοντα νέκρωσης όγκου (Tumor necrosis factor-α) ~ Ιντερφερόνη-γ (interferon γ) ~ Ιντερλευκίνη-2 (Interleukin-2).

Οι ουσίες αυτές διευρύνουν την ανοσολογική απάντηση με επακόλουθο σχηματισμό από μονοπύρηνα κύτταρα και μη νεκρωτικών κοκκιωμάτων στους ιστούς όπου έχει εναποτεθεί το βιρίλλιο (κυρίως στο μεσοθωράκιο και πύλες των πνευμόνων).

Ορισμένες ομάδες από αυτές που εκτίθενται στο βιρίλιο θεωρούνται υψηλού κινδύνου όπως είναι οι εργάτες παρασκευής κραμάτων μετάλλου και κραμάτων μηχανών, όπου η χρόνια μορφή ΒΛΣ εμφανίζεται σε ποσοστό 17%.

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΒΛΣ

• Δύσπνοια
• Βήχας
• Απώλεια βάρους
• Πόνοι στο στήθος
• Νυκτερινοί ιδρώτες
• Αίσθημα κόπωσης

Τα συμπτώματα της ΒΛΣ μπορεί να εμφανιστούν με την πρώτη έκθεση του ατόμου στο βιρίλιο αλλά και > 40 χρόνια αργότερα!!!

Η υψηλής ευκρίνειας – High resolution ακτινογραφία θώρακος είναι περισσότερο ευαίσθητη από τις άλλες ακτινολογικές τεχνικές.

Ποσοστό 10% εμφανίζει σαν επιπλοκή της χρόνιας ΒΛΣ πνευμονική υπέρταση, δεξιά καρδιακή ανεπάρκεια (ποσοστό 10%). Η χρόνια μορφή εκδηλώνεται σε ποσοστό 8% μετά την πρώτη διάγνωση.

Υποδόρια κοκκιωματώδη οζίδια δέρματος τα οποία προκαλούνται από ενοφθαλμισμό βιριλίου ή κονιρτοποιημένη μορφή του εμφανίζεται μερικές φορές.

ΘΕΡΑΠΕΙΑ
 Χορήγηση κορτικοειδών (Δόση 40 – 60mg / ημερ. x 3-6 μήνες) στα άτομα που εμφανίζουν συμπτώματα (δύσπνοια, βήχα), διαταραχές κορεσμού αερίων πολλές φορές η χορήγηση αυτή με τμηματική μείωση χορηγείται δια βίου.

Μη δημοσιευμένες κλινικά απόψεις συνιστούν την προσθήκη methotrexate (10-25mg P.O. άπαξ εβδομαδιαίως) με σκοπό μείωσης της συνολική δόσης του κορτικοειδούς (όπως στην σαρκοείδωση).

ΠΡΟΛΗΨΗ

1. Μείωση της έκθεσης στο βιρίλιο.
2. Παρακολούθηση με βρογχοκυψελιδικό lavage. Επίσης καλλιέργειες Τ λεμφοκυττάρων πρέπει να διενεργούνται κατά τακτά χρονικά διαστήματα στα άτομα τα οποία εκτίθεται στο βιρίλιο άμεσα και έμμεσα.

ΑΜΙΑΝΤΟ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΟΝΕΣ

Τα ορυχεία του αμίαντου αρχίζουν να λειτουργούν από 4.000 χρόνια πριν έως το τέλος τους 19ου αιώνα.

Ευρεία χρήση βρίσκει ο αμίαντος κατά την διάρκεια του 2ου παγκόσμιου πολέμου για κατασκευή, επισκευή πλοίων, καζανιών, τουρμπίνων.

4.3 εκατομμύρια εργάτες, εργάζονταν στα ναυπηγεία των ΗΠΑ, κάθε 1000 εργάτες οι 10 εμφάνισαν θανατηφόρο μεσοθηλίωμα υπεζωκότα και άγνωστος αριθμός από αυτούς κατέληξε.

Στην εμφάνιση και διάγνωση του μεσοθηλιώματος έχει αποδειχτεί ότι σε ποσοστό 70% - 80% υπάρχει ιστορικό έκθεσης στο αμίαντο. Συχνότητα μεσοθηλιώματος ελαττώνεται κάθε 10km απομάκρυνσης από παραγωγή των ορυχείων.

Η περίοδος εκδήλωσης της νόσου ποικίλλει (12-20 χρόνια) μετά την έκθεση στο αμίαντο.

Επίσης οι καπνιστές εργάτες προϊόντων αμιάντου εμφανίζουν κίνδυνο ανάπτυξης Ca πνευμόνων.

Σαν μηχανισμοί καρκινογέννεσης έχουν προταθεί :
1. Μηχανικές βλάβες οι οποίες επέρχονται από μικρού διαμετρήματος ίνες < 60 nm < 0.06 nm στην αναπνοή, οι οποίες εισπνεόμενες προκαλούν διαταραχές μιτώσεων (πολλαπλασιασμό) του φυσιολογικού κυττάρου.
2. Άλλη λαοφιλής θεωρεία αναφέρει Ίνες ασβεστίου-βιριλίου → φλεγμονή → έναυσμα υπόστρωμα νεοπλασίας.
 
Η χρήση της αμιάντου που αποτελείται από ινώδης κρυστάλλους αρχίζει να εφαρμόζεται σε βιομηχανικό επίπεδο τον 19ο αιώνα.

Για πολλά χρόνια το αμίαντο παράγεται στον Καναδά (στην επαρχεία Quebec). Επίσης η άσβεστος εμφανίζει 6 φυσικούς τύπους οι οποίοι είναι όλοι καρκινογόνοι:

Amphibole*
Amosite
Grocidolite (μπλε αμίαντο)
Serpentine
Chrysolite
Άσβεστος + άλλα υλικά

Γενικά asbestos χωρίζεται σε 2 ομάδες.

• Chrysolite asbestos περισσότερο εμπορική.
• Serpentine asbestos amphibole

*Η λέξη ετυμολικά έχει ελληνική ρίζα και σημαίνει «υλικό που δεν σβήνει» στα αγγλικά η λέξη αναφέρεται σαν «αμίαντος». Η λέξη αναφέρεται από τον Θεόφραστο 300π.Χ.

Η χρήση της ασβέστου στα μέσα του 19ου αιώνα υπήρξε εκτεταμένη και χρησιμοποιείται σαν μονωτικό ήχου σαν ανθεκτικό υλικό στη φωτιά, ζέστη, ηλεκτρικές και χημικές επιδράσεις στις οικοδομικές εργασίες στην ανέγερση οικοδομών.

Όταν η άσβεστος χρησιμοποιείται σαν υλικό θερμοαντοχής και κατά της πυρκαγιάς τα ινίδια της αναμειγνύοντο με τσιμέντο.

Dr. ΝΙΚΟΣ ΚΑΛΛΙΑΚΜΑΝΗΣ