Ο καρκίνος και γενικά οι νεοπλασίες δεν εμφανίζουν ειδικά συμπτώματα στα αρχικά τους στάδια. Όταν εξελιχθούν μπορεί να προκαλέσουν συμπτώματα που προέρχονται:
από την πρωτοπαθή εστία
εκ των δευτεροπαθών εντοπίσεων (μεταστάσεων)
γενικά συμπτώματα
Τα γενικά, μη ειδικά συμπτώματα, που εμφανίζουν όλες οι νεοπλασίες στα πρώιμα αλλά και στα προχωρημένα στάδιά τους είναι:
Πρωτεΐνη που παράγεται από τον πλακούντα και ανιχνεύεται φυσιολογικά σε έγκυες γυναίκες. Αύξησή της υποδηλώνει νεοπλασία από γεννητικά κύτταρα.
- Απώλεια σωματικού βάρους
- Καταβολή δυνάμεων – ανορεξία
- Αίσθημα κακουχίας
- Καχεξία (στα παλιά βιβλία η καχεξία αυτή αναφέρεται σαν «αχυρωματώδης καχεξία»)
- Δεκατική πυρετική κίνηση
- Νυκτερινές εφιδρώσεις
Όγκοι ήπατος, πρωτοπαθείς ή δευτεροπαθείς προκαλούν γαστρεντερικά ενοχλήματα – ίκτερο. Τα συμπτώματα που προέρχονται όχι από την πρωτοπαθή εστία, εντόπιση του καρκίνου, αλλά από τις μεταστάσεις, δευτεροπαθείς εστίες είναι ποικίλα.
Έτσι ο καρκίνος πνευμόνων προκαλεί νευρολογικά συμπτώματα (ύπαρξη εγκεφαλικών μεταστάσεων), ο καρκίνος των όρχεων προκαλεί τραχηλική διόγκωση λεμφαδένων ή οσφυαλγία (μεταστάσεις οστικές), καρκίνος μαστού προκαλεί οστικά άλγη (άλγη στα κόκκαλα) που έχουν μεγάλη έξαρση τη νύχτα. Είναι γνωστό σε όλους μας ότι ο καρκίνος είναι μια νόσος ύπουλη, χωρίς συμπτώματα. Υπάρχουν όμως μερικά συμπτώματα που «προειδοποιούν» ακόμα και στα αρχικά στάδια της κακοήθειας. Αυτά συνήθως είναι:- Επίμονος βήχας – αιμοβαφή πτύελα
- Αλλαγές στις συνήθειες κένωσης του εντέρου
- Αιματέμεση (έμετος με αίμα), μέλαινα (αίμα στα κόπρανα), αιματοχεσία (ποσότητα αίματος σε ανάμιξη με κόπρανα)
- Ψηλάφηση ογκιδίου, μορφώματος στους μαστούς, έκκριση υγρού οροαιματηρού από τη θηλή, εξέλκωση θηλής
- Ψηλάφηση ογκιδίου, μορφώματος στους όρχεις – διόγκωση τοπικά όρχεων - αιμοσπερμία (παρουσία αίματος στο σπέρμα)
- Συμπτώματα από το ουροποιητικό σύστημα – νεφρά (αιματουρία, διαταραχές ούρησης, νυκτερινή ούρηση)
- Βραχνάδα φωνής που παραμένει για 3-4 εβδομάδες
- Διόγκωση λεμφαδένων που επιμένει (πάνω από 3-4 εβδομάδες) οι οποίοι εμφανίζονται κατά ομάδες, είναι σκληροί στην αφή, συμφύονται μεταξύ τους και με τους γύρω ιστούς
- Αλλαγή εμφάνισης (χρώμα – μορφή – όρια – αιμορραγία ενός σπίλου)
- Δυσπεπτικά ενοχλήματα ή δυσκολία στην κατάποση που επιμένουν
- Μη αναμενόμενη – χρονικά – κατά ποσόν και διάρκεια αιμορραγία από τον κόλπο που δεν έχει σχέση με την κανονική εμμηνορρυσία αλλά και αιμορραγία που εμφανίζεται μετά την εμμηνόπαυση
- Επίμονη και ακαθόριστη κεφαλαγία
- Πληγές που δεν επουλώνονται στο δέρμα ή στόμα
- Ανορεξία, απέχθεια προς κατανάλωση – βρώση κρέατος – απώλεια βάρους
Διάγνωση του καρκίνου
Όπως γνωρίζουμε όλοι η διάγνωση του καρκίνου παρουσιάζει μεγάλες δυσκολίες, αλλά επειδή «η πρόληψη είναι καλύτερη της θεραπείας» και αυτό είναι το αξίωμα της Ιατρικής, όλοι πρέπει να το ενστερνισθούμε κάνοντας συχνότερα:- Προληπτικούς ελέγχους (check-up)
- Συχνότερες επισκέψεις στους γιατρούς
- Καταγράφοντας και παρακολουθώντας τις λειτουργίες του οργανισμού μας
Απλές εξετάσεις αρχικά, όπως π.χ. η γενική αίματος – ακτινογραφία θώρακος - υπερηχογράφημα, παρέχουν καθοδηγητική γραμμή διάγνωσης.
Οι καρκινικοί δείκτες, η αξονική τομογραφία, το τεστ Παπανικολάου, η μαστογραφία, η ενδοσκόπηση (γαστροσκόπηση – ορθοκολονοσκόπηση) – έλεγχος οργάνων με χρήση ραδιοϊσοτόπων (σπινθηρογραφία) – η μαγνητική τομογραφία – η ψηφιακή φασματοσκοπία και η χρήση του PET C.T. είναι «όπλα» που βοηθούν πολύ αποτελεσματικά στη διάγνωση της κακοήθειας αλλά και στον προσδιορισμό και την έκταση της νόσου, στην κλινική σταδιοποίηση, στη θεραπεία, στη μετεγχειρητική πορεία.Καρκινικοί δείκτες (Κ.Δ.)
Οι Κ.Δ. αποτελούν ουσίες που κυκλοφορούν στο φυσιολογικό αίμα σε μικρές ποσότητες. Αυξημένη συγκέντρωση και αύξηση των τιμών τους υποδηλώνει την παρουσία νεοπλασίας. Οι καρκινικοί δείκτες βοηθούν:- Στη διάγνωση της νεοπλασίας
- Μερικές φορές έχουν προγνωστική αξία
- Χρησιμεύουν για παρακολούθηση και εκτίμηση της θεραπείας
- Για την έγκαιρη διάγνωση υποτροπών
Καρκινοεμβρυϊκό Αντιγόνο (C.E.A.)
Το CEA βρίσκεται στις επιφάνειες των κυττάρων. Παράγεται στην εμβρυϊκή φάση στο γαστρεντερικό σωλήνα, το πάγκρεας, το ήπαρ. Φ.Τ. 5- Καρκίνος παχέος εντέρου
- Καρκίνος στομάχου
- Καρκίνος παγκρέατος, χοληφόρων οδών
- Καρκίνος μαστού
- Καρκίνος πνευμόνων
- Καρκίνος γυναικολογικών οργάνων
Τιμές CEA κάτω από 10 ng/ml παρατηρούνται σε καλοήθεις, όχι καρκινικές καταστάσεις, όπως:
- Νόσοι Γ.Ε.Σ. (γαστρεντερικό σύστημα), ελκώδη, κολίτιδα, εκκολπωματίτιδα, έλκος στομάχου, παγκρεατίτιδα, χολολιθίαση
- Νόσοι ήπατος: κίρρωση, ηπατίτιδα, αποφρακτικός ίκτερος
- Νεφρική ανεπάρκεια
- Ινοκυστική νόσος μαστών
- Νόσοι πνευμόνων: χρόνια βρογχίτιδα, εμφύσημα
To CEA σαν καρκινικός δείκτης έχει μεγάλη χρησιμότητα. Έτσι αύξηση προεγχειρητική αποτελεί δυσμενή παράγοντα πρόγνωσης. Επίσης αυξημένες τιμές CEA μετά την εγχείρηση σημαίνουν α) όχι ριζική εκτομή του όγκου β) ύπαρξη μεταστατικής εστίας.
Στην περίπτωση του καρκίνου του παχέος εντέρου το CEA μετά την επιτυχή ολοκληρωτική αφαίρεση του όγκου σε διάστημα 6-12 εβδομάδων επανέρχεται σε φυσιολογικές τιμές.Καρκινικός δείκτης 15-3 (Α1Γ-Β)
Το Ca 15-3 βρίσκεται αυξημένο:- Στον καρκίνο του μαστού, μεταστατική νόσο, υποτροπές
- Καρκίνο παγκρέατος, ωοθηκών, παχέος εντέρου, μήτρας
- Καρκίνο πνευμόνων
- Καρκίνο στομάχου
- Καρκίνο ήπατος
Α Εμβρυϊκή σφαιρίνη (Α-feroprotein AFP)
- 80% αυξημένη σε πρωτοπαθές ηπάτωμα >200->400.
- 60% αυξάνεται σε όγκους των γεννητικών οργάνων (όχι σεμίνωμα).
- Τιμές AFP > 1000 ng/ml υποδηλώνουν όγκο.
- Οι τιμές επανέρχονται στα φυσιολογικά όρια μετά την πλήρη επιτυχή χειρουργική εξαίρεση του όγκου.
- Παγκρέατος (23%)
- Στομάχου (18%)
- Παχέος εντέρου (5%)
- Ιογενείς ηπατίτιδες (27%)
- Κίρρωση ήπατος (15%)
- Πρωτοπαθής χολική κίρρωση (5%)
Ειδικό προστατευτικό αντιγόνο P.S.A. (Prostate Specific Antigen)
Αυξάνει σε καρκίνο του προστάτη, σε φλεγμονές του προστάτη αδένα, σε καλοήθη υπερτροφία προστάτου, σε μαλάξεις προστάτου, σε χειρουργικούς χειρισμούς (κυστεοσκόπηση). Σημασία έχει και το κλάσμα του ελεύθερου PSA (βλ. αντίστοιχο θέμα στο site). Χρήσιμος δείκτης για:- Διάγνωση καρκίνου του προστάτη
- Αξιολόγηση θεραπείας
- Διάγνωση οστικών μεταστάσεων (ειδικότητα 100%)
Ειδική ενυλάση νεύρων (N.S.E. = Neuron Specific Fuolare)
Βρίσκεται αυξημένη σε- Νευροενδοκρινείς όγκους, μικροκυτταρικό καρκίνο πνευμόνων στο 88% με εντοπισμένη νόσο και στο 87% των ασθενών με γενικευμένη νόσο
- Νευροβλάσματα και καρκινοειδές
- Όγκο του Wilms (νεφροβλάστωμα): Εμβρυϊκός καρκίνος νεφρού. Γενετικές ανωμαλίες έχουν αναφερθεί στην παθογένειά του. Κληρονομικότητα 1-2%.
- Διάγνωση γίνεται με υπερηχογράφημα, C.T. κοιλίας. Επιβεβαίωση δια βιοψίας.
- Λεμφωμα
- Μυελοειδές καρκίνωμα θυρεοειδή αδένα
- Σεμίνωμα
- Καρκίνο μαστού, προστάτη, γαστρεντερικού σωλήνα (σε ποσοστό 20%)
Καρκινικός δείκτης CA 19-9
Αυξάνεται σε:- Καρκίνο παχέος εντέρου 20%
- Στομάχου 42%
- Χοληφόρων 22-51%
- Παγκρεάτος
- Ωοθηκών 70-100%.
Το CA 19-9 αυξάνεται και στην παγκρεατίτιδα (τιμές ~120 U/ml) αντίθετα με τις υπέρμετρες αυξάνεις του CA 19-9 στον καρκίνο παγκρεάτος.
Καρκινικός δείκτης CA 125
Φ.Τ. < 35 U/ml. Καλοήθη ή κακοήθη νοσήματα του περιτοναίου προκαλούν αύξηση του CA 125.- Κακοήθεις νόσοι
- Μη βλεννώδεις επιθηλιακοί καρκίνοι ωοθηκών
- Αδενοκαρκίνωμα τραχήλου μήτρας
- Αδενοκαρκίνωμα ενδομητρίου, πνευμόνων, παγκρεάτος
- Τροφοβλαστικοί όγκοι
- Καλοήθεις νόσοι - καταστάσεις
- Εγκυμοσύνη
- Έμμηνος ρύση
- Ενδομητρίωση
- Κίρρωση
- Νεφρική ανεπάρκεια
Χοριονική γοναδοτροπίνη ορού (HCG Serum Chorionic Gonadotropin).
Χοριονική γοναδοτροπίνη ορού (HCG Serum Chorionic Gonadotropin).
Καρκινικός δείκτης CA 72-4
Μεγάλη σημασία έχει η παρακολούθηση του καρκινικού αυτού δείκτη για τη διάγνωση και παρακολούθηση καρκίνου στομάχου, παχέος εντέρου, παγκρέατος, χοληφόρων. Ειδικότητα για τα είδη των καρκίνων αυτών 96%, ευαισθησία CA 72-4 στον καρκίνο του γαστρεντερικού σωλήνα 45-55%.Παρακολούθηση των ασθενών γίνεται με παράλληλο προσδιορισμό και εκτίμηση 1) του CEA και 2) του CA 19-9.
Στο σχήμα Ι αναγράφονται παραστατικά οι διάφοροι καρκινικοί δείκτες που ανιχνεύονται στις διάφορες νεοπλασίες οργάνων του σώματος του ανθρώπου.
Σχήμα 1. Καρκινικοί δείκτες όλου του σώματος
Στην διαγνωστική προσέγγιση του καρκίνου, που όπως είπαμε σημαντικό ρόλο έχουν οι καρκινικοί δείκτες, τον ίδιο και πιο ουσιώδη ρόλο προσφέρουν και οι ακτινολογικές, απεικονιστικές εξετάσεις με κύρια αναφορά στην τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων (PET CT) και στη μαγνητική φασματογραφία που αποτελούν τα τελευταία επιτεύγματα ακτινολογικής απεικονίσεως στη διάγνωση και παρακολούθηση των νεοπλασιών.
PET SCAN (Τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων)
Οι δυνατότητες που παρέχει η PET Scan είναι ότι δίνει δυνατότητες εκτίμησης βιολογικών παραμέτρων, όπως είναι ο μεταβολισμός γλυκόζης – μεταφορά αμινοξέων - μεταβολισμός πρωτεϊνών, που επιτελούνται κατά τον σχηματισμό των φυσιολογικών κυττάρων σε καρκινικά και οι οποίες αυτές κυτταρικές αλλαγές τροποποιούν δραστικά το μεταβολισμό των κυττάρων. Αυτές οι διαταραχές αποτελούν το μεταβολικό φαινόμενο της κακοήθειας, νεοπλασίας.Γνωστό είναι ότι οι κακοήθεις όγκοι έχουν μεγαλύτερες μεταβολικές απαιτήσεις από τους φυσιολογικούς ιστούς. Έτσι, οι όγκοι εμφανίζουν αυξημένη σύνθεση DNA, αυξημένο ρυθμό γλυκόλυσης. Η γλυκόζη και η δεσοξυγλυκόζη, μετά από ενδοφλέβια χορήγηση κατανέμονται στο αίμα και στη συνέχεια διαπερνούν τη φωσφολιπιδική και υδρόφοβη μεμβράνη του κυττάρου (μηχανισμός που αποδίδεται στους μεταφορείς της γλυκόζης). Οι μεταφορές αυτοί είναι γενετικά κωδικοποιημένοι από διάφορα γονίδια και αποτελούν τις γλυκοπρωτεΐνες της μεμβράνης των κυττάρων.
Η καθήλωση της γλυκόζης στην εξωκυττάρια πλευρά της κυτταρικής μεμβράνης, προκαλεί μεταβολή της στερεοσκοπικής δομής της πρωτεΐνης του κυττάρου, με αποτέλεσμα δίοδο της γλυκόζης στην εσωτερική πλευρά της κυτταρικής μεμβράνης όπου και η γίνεται η απελευθέρωσή της.Οι μεταφορείς της γλυκόζης εκφράζονται ανάλογα με τον τύπο των κυττάρων και διακρίνονται μεταξύ τους από το συντελεστή μεταφοράς της γλυκόζης και προκαλούν καθήλωση φωσφοριωμένης γλυκόζης σε κακοήθεις όγκους (μεταφορές Glut 1 που απαντώνται στα ερυθρά αιμοσφαίρια).
Η γλυκόζη και δεσοξυγλυκόζη φωσφορυλιώνονται στο κυττόπλασμα με τη δράση των ενζύμων εξοκινάση, γλυκοκινάση, με δαπάνη ενέργειας που προέρχεται από υδρόλυση ATP ADP.Διαταραχές, μεταβολές της μεταφοράς της γλυκόζης έχουν αποδειχθεί στα καρκινικά κύτταρα και σχετίζονται με το μεταβολισμό και τον αυξημένο αριθμό μεταφορέων γλυκόζης.
Εφαρμογές ΡΕΤ στην ογκολογία
- Διάγνωση του πρωτοπαθούς καρκίνου
- Σταδιοποίηση
- Ανταπόκριση καρκίνου στη χορηγούμενη θεραπεία
- Επανασταδιοποίηση
ΡΕΤ scan και καρκίνος (μικροκυτταρικός πνευμόνων)
Ταυτοποίηση κακοήθειας όζου πνευμόνων με ευαισθησία 95% και πάνω. Σε αρνητικό αποτέλεσμα αναζητήσατε άλλη αιτία δημιουργίας του όζου (άλλη παθολογία). Όταν το PET scan είναι θετικό και εφόσον αποκλειστεί η φλεγμονώδης αιτία του όζου, πρέπει να αναζητούνται στοιχεία επέκτασης της κακοήθειας νεοπλασίας – ιδίως στο μεσοθωράκιο.Με το PET scan ανιχνεύονται οι υπάρξεις μεταστάσεις σε άλλα όργανα και δίδεται η δυνατότητα έτσι πλήρους σταδιοποίησης της νόσου.
Με το PET scan ελέγχεται η ανταπόκριση στην εφαρμοζόμενη – εφαρμοσθείσα θεραπευτική αγωγή της νεοπλασίας.Πολλές φορές ο συνδυασμός PET scan και αξονικής τομογραφίας (C.T.) αναδεικνύει καλύτερα τα ευρήματα του PET scan.
Προσοχή όταν εφαρμόζεται ο παραπάνω συνδυασμός στον έλεγχο των πνευμόνων και τούτο διότι προκύπτουν ψευδή ευρήματα που αποδίδονται στις αναπνευστικές κινήσεις, την πυκνότητα και το μέσο αριθμό των στοιχείων των παθολογικών βλαβών στα πνευμονικά πεδία.PET scan και Ca παχέος εντέρου
Προεγχειρητικά και στην σταδιοποίηση της νόσου η χρήση PET scan είναι συζητήσιμη. Αντίθετα στη μετεγχειρητική πορεία αποτελεί την πιο ευαίσθητη και ακριβή μέθοδο για:- ανίχνευση τοπικής υποτροπής (ευαισθησία 97%, ειδικότητα 70%)
- σταδιοποίηση της νόσου
- ανταπόκριση στη θεραπεία
PET scan - Λεμφώματα
Στα λεμφώματα Hodgkin και μη Hodgkin ο ρόλος του PET scan είναι σημαντικός για την αρχική σταδιοποίηση της νόσου (ευαισθησία 95%). Εντόπιση μεταστάσεων στον σπλήνα και Γ.Ε.Σ. (ευαισθησία 75%).Επίσης χρήση του PET scan γίνεται στη διαφορική διάγνωση, σταδιοποίηση και εντοπισμό των λεμφωμάτων στον εγκέφαλο και βοηθά στη διαφορική διάγνωση με τοξοπλάσμωση.
Επίσης ο συνδυασμός PET scan και C.T. αποτελεί σπουδαίο ρόλο και αποτελεσματικό «εργαλείο» για τον έλεγχο της θεραπείας των λεμφωμάτων. Επίσης, άλλες εφαρμογές του PET scan είναι:- στον καρκίνο κεφαλής και τραχήλου έλεγχο λεμφαδένων – διήθηση αυτών έλεγχο υποτροπών μετά χειρουργική επέμβαση ή ακτινοθεραπεία
- στον καρκίνο μαστού Το PET βοηθάει στη διάγνωση πρωτοπαθούς εστίας με τη χρήση ειδικών τεχνικών
- στο μελάνωμα χρήσιμη η PET στην αρχική σταδιοποίηση της νόσου στην ανίχνευση μεταστάσεων στο δέρμα και εσωτερικά όργανα
- στον καρκίνο θυρεοειδούς
- στους νευροενδοκρινείς όγκους με τη χρήση διαφορετικών ιχνηθετών που εκπέμπουν ποζιτρόνια (5-υδροξυ-τρυπτοφάνη με C11* - συνδυασμός L-DOPA και C11* στους νευροενδοκρινείς όγκους παγκρέατος)
