Παρανεοπλαστικά σύνδρομα (Π.Σ.)
Τα Π.Σ. εξελίσσονται παράλληλα με την πορεία του πρωτοπαθούς όγκου - νεοπλασίας. Έτσι η κατάλληλη θεραπευτική αγωγή της πρωτοπαθούς νεοπλασίας, επηρεάζει άμεσα και παράλληλα το Π.Σ. Αντίθετα η αναζωπύρωση (π.χ. μετά από ανεπιτυχή χημειοθεραπεία) του πρωτοπαθούς όγκου προκαλεί αναζωπύρωση – έξαρση του Π.Σ. Πολλές φορές οι τοξικές ενέργειες – εκδηλώσεις του Π.Σ. αποτελούν μεγαλύτερο πρόβλημα και συνιστούν πιο επείγουσες καταστάσεις θεραπευτικής αντιμετωπίσεως από εκείνες του πρωτοπαθούς νεοπλάσματος (υπονατριαιμία – μείωση ασβεστίου του ορού).
Η παθογένεια του Π.Σ. παραμένει ασαφής. Τα συμπτώματα που προκαλεί το Π.Σ. μπορεί να οφείλονται σε συστατικά, ουσίες που εκκρίνονται από τον ίδιο τον όγκο ή μπορεί να είναι αποτέλεσμα παραγωγής αντισωμάτων κατά του όγκου που διαθέτουν και διασταυρούμενη ικανότητα αντίδρασης και με άλλους υγιείς ιστούς του ανθρώπινου οργανισμού. Τα συμπτώματα του Π.Σ. μπορεί να εκδηλωθούν από οποιοδήποτε όργανο ή σύστημα φυσιολογικό του οργανισμού.Πολλές φορές το Π.Σ. μένει αδιάγνωστο αλλά και αν διαγνωστεί δεν συνδέεται με την αρχική εστία ύπαρξης της νεοπλασίας. Τα περισσότερα Π.Σ. «συνοδεύουν» τις νεοπλασίες των πνευμόνων, καρκινωμάτων νεφρών, ηπατοκυτταρικών καρκίνων, λευχαιμίες, λεμφώματα, καρκίνο μαστών, ωοθηκών, νεοπλασίες νευρικού συστήματος, γαστρικούς, παγκρεατικούς όγκους.
Στόχος θεραπείας εξακολουθεί και μετά τη διάγνωση του Π.Σ. να αποτελεί το πρωτοπαθές νεόπλασμα αλλά πολλές φορές όπως ελέχθη παραπάνω είναι απαραίτητη η αντιμετώπιση του Π.Σ. Έτσι χορηγείται minocycline για έκτοπο παραγωγή ADH, cyproheptadine για το καρκινοειδές σύνδρομο, Bisphosphonates και κορτικοειδή για την αντιμετώπιση της υπερασβεστιαιμίας.Δερματικές αλλοιώσεις όπως acanthosis nigricans που συνοδεύει κακοήθειες του Γ.Ε.Σ. Γενικευμένη μελάγχρωση δέρματος εμφανίζεται σαν Π.Σ. στο λέμφωμα - μελάνωμα – ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα. Όπως και η Bowen’s disease: καρκίνωμα δέρματος in situ που συνοδεύει Ca πνευμόνων, Γ.Ε.Σ., ουροποιητικού συστήματος, όπως εμφάνιση και μεγάλων πολλαπλών σμηγματορροϊκών κερατινώσεων (λέμφωμα, κακοήθειες του γαστρεντερικού σωλήνα) που αποδίδονται στην έκκριση μελανίνης από τα κύτταρα του όγκου, ενοχοποιούνται για την εμφάνιση αυτών των αλλοιώσεων του δέρματος. Ιχθύωση ή απολέπιση των εξωτερικών επιφανειών των άκρων, μπορεί να συμβεί σαν Π.Σ.
Υπερτρίχωση στην περιοχή του κρανίου, στο πρόσωπο, στα αυτιά, μπορεί να εμφανιστεί σαν παρανεοπλασματική εκδήλωση όπως και αλωπεκία. Ο μηχανισμός πρόκλησης των παραπάνω δεν είναι ξεκάθαρος. Μεταστατικά νεκρωτικά ερυθήματα συνοδεύουν σαν Π.Σ. το γλυκαγόνωμα. Υποδόριοι οζώδεις εκ λιπώδους ιστού νεκρώσεις που προκαλούνται από απελευθέρωση πρωτεολυτικών ενζύμων, συνοδεύουν σαν Π.Σ. τους όγκους παγκρεάτος.Επίσης σαν εκδήλωση παρανεοπλασικού συνδρόμου θεωρείται η αναζωπύρωση του ιού του έρπητα ζωστήρα, που αποδίδεται στη δυσλειτουργία ή λειτουργική ανεπάρκεια του ανοσολογικού συστήματος εξαιτίας της νεοπλασίας.
- στον καρκίνο του πνεύμονος,
- στα νεοπλάσματα κεφαλής και λαιμού
- καρκινοκύστεων.
Έκκριση TSH (Thyroid Stimulating Hormone) από το χοριοκαρκίνωμα θεωρείται Π.Σ.
Καρκίνος κόλου – καρκίνος θυρεοειδούς – πολλαπλούν μυέλωμα – όγκοι ωοθηκών – μελάνωμα – όγκοι Κ.Ν.Σ. έχουν σαν εκδηλώσεις Π.Σ. υδαρή διαρροϊκά σύνδρομα που προκαλούν αφυδάτωση και ηλεκτρολυτικές διαταραχές και αποδίδονται σε προσταγλανδίνες ή παραγωγή αγγειοδραστικών εντερικών πεπτιδίων εκ της νεοπλασίας. Εντεροπάθειες με απώλεια πρωτεΐνης (protein losing enteropathy) προκαλούνται από λεμφώματα.
Το σύνδρομο Guillain-Barre’ εμφανίζεται σαν Π.Σ. σε ασθενείς με Hodgkin λέμφωμα. Επίσης οι νεοπλασίες προκαλούν σύνδρομο Eaton-Lambert που μπορεί να προηγείται ή να έπεται από τη διάγνωση της νεοπλασίας. Είναι σύνδρομο που μοιάζει με μυασθένεια. Εκδηλώνεται με αδυναμία που προσβάλει τα άκρα του σώματος και τους προμηκικούς και οφθαλμικούς μυες. Θεωρείται ανοσολογικής αιτιολογίας με ανάπτυξη IgG αντισωμάτων και αποδίδεται σε ελαττωμένη προσυναπτική απελευθέρωση από τις νευρικές απολήξεις.
Εμφανίζεται συνήθως στους άνδρες με ενδοθωρακικούς όγκους (70% έχουν μικρο-κυτταρικό Ca πνευμόνων).Τα συμπτώματα του συνδρόμου – αδυναμία μυϊκή – άλγος στις εγγύς μυϊκές μάζες, περιφερικές παραισθησίες, ξηρότητα στόματος, διαταραχές στυτικής λειτουργίας. Θεραπεία: περιλαμβάνει την αντιμετώπιση της νεοπλασίας που προκαλεί το Π.Ν.Σ.
Επίσης η χορήγηση Guanidine (125 mgr p.o. qid 4 φορές ημερησίως) που διευκολύνει την απελευθέρωση ακετυλχολίνης ελαττώνει τα συμπτώματα αλλά χρειάζεται προσοχή διότι το φάρμακο προκαλεί απλασία μυελού και ηπατικής λειτουργίας. Πλασμαφαίρεση και χορήγηση κορτικοστεροειδών βοηθούν ορισμένους ασθενείς.Σε γυναίκες με καρκίνο μαστών ή ωοθηκών έχει βρεθεί ένα αυτοαντίσωμα το anti-Yo που προκαλεί παρεγκεφαλική ατροφία που αναδεικνύεται στην MIR ή CT.
Χαρακτηριστικές παθολογοανατομικές βλάβες είναι εκτεταμένη απώλεια των κυττάρων Purkinze και λεμφοκυτταρική επίστρωση των εν τω βάθει αιμοφόρων αγγείων.Το Ε.Ν.Υ. δείχνει μέτρια λεμφοκυτταρική πλεοκύττωση. Οψόκλονος (αυτόματες χαοτικές κινήσεις του οφθαλμού) είναι ένα σπάνιο Π.Σ. από την παρεγκεφαλίδα και συνοδεύει το νευροβλάστωμα των παιδιών. Συνοδεύεται από παρεγκεφαλική αταξία και μυοκλωνικούς σπασμούς του κορμού και των άκρων. Αυτοαντίσωμα anti-Ri ανευρίσκεται. Το σύνδρομο απαντά θεραπευτικά σε χορήγηση κορτικοειδών και βεβαίως μετά τη θεραπεία του πρωτοπαθούς νεοπλάσματος.
Η υπερτροφική οστεαρθροπάθεια συνοδεύει τον καρκίνο πνευμόνων και εκδηλώνεται σαν επώδυνο οίδημα των αρθρώσεων (γονάτων, αγκώνων, βραχιόνων, μετακαρπιοφαλαγγικών αρθρώσεων με ανάπτυξη υγρού στην άρθρωση). Άτομα με γυναικολογικούς καρκίνους και Ca πνευμόνων εμφανίζουν σκληρόδερμα ή Συστηματικό Ερυθηματώδη Λύκο (Σ.Ε.Λ.).
Το πολλαπλούν μυέλωμα, λεμφώματα ή καρκινώματα νεφρών συνοδεύονται από δευτεροπαθή αμυλοείδωση.Η δερματομυοσίτιδα ή η πολυμυοσίτιδα είναι περισσότερο κοινές σε άτομα > 50 ετών που πάσχουν από νεοπλασίες.
Μυϊκή αδυναμία των νευρικών μυών εμφανίζεται προοδευτικά ενώ ιστολογικά οι μύες δείχνουν φλεγμονές και νέκρωση.