Μηνιγγίτιδα από φάρμακα.Άσηπτη μηνιγγίτιδα (Α.Μ.)

Η μεγάλη κατανάλωση των φαρμάκων αποτελεί αντικείμενο κριτικής τα τελευταία χρόνια και αφορά τις παρενέργειές τους. Στο παρόν άρθρο εξετάζεται η μηνιγγίτιδα που προκαλείται από φάρμακα – άσηπτη μηνιγγίτιδα - και ο τρόπος αντιμετώπισης αυτής. Η μεγάλη κατανάλωση των φαρμάκων αποτελεί αντικείμενο κριτικής τα τελευταία χρόνια και αφορά τις παρενέργειές τους. Στο παρόν άρθρο εξετάζεται η μηνιγγίτιδα που προκαλείται από φάρμακα – άσηπτη μηνιγγίτιδα - και ο τρόπος αντιμετώπισης αυτής.

Η άσηπτη μηνιγγίτιδα δηλαδή η μηνιγγίτιδα που δεν προκαλείται από συνηθισμένα μικρόβια (Neisseria meningitides – Streptococcus pneumoniae – Haemophilus influenzae) ορίζεται σαν εμπύρετη φλεγμονή των μηνίγγων προκαλώντας μονοπυρηνική πλεοκύττωση, φυσιολογική γλυκόζη, ελαφρά αύξηση πρωτεϊνών και φυσικά απουσία μικροβίων κατά την καλλιέργεια και εξέταση του εγκεφαλονωτιαίου υγρού (ΕΝΥ). Η πρώτη άσηπτη μηνιγγίτιδα βιβλιογραφικά εμφανίζεται το 1960 και αποδίδεται στη χορήγηση πενικιλλίνης. Από τότε πολλά φάρμακα καθημερινής χρήσης (τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα) αλλά και άλλα ειδικών προδιαγραφών – χορήγησης (ενδοφλέβια χορήγηση ανοσοσφαιρίνης) έχουν ενοχοποιηθεί για περιστατικά άσηπτης μηνιγγίτιδας (βλ. Πίνακα). Κατάλογος φαρμάκων που ενοχοποιούνται για άσηπτη μηνιγγίτιδα

Φάρμακα κατά λοιμώξεων

• Κινολόνες
• Τριμεθοπρίμη – σουλφαμεθοξαζόλη (ΤΜΡ – SMZ) – σουλφοναμίδες
• Ι.Σ.Ν. Ισονιαζίδη
• Πενικιλλίνη
• Φαινοζοπυριδίνη (αναλγητικό)

Φάρμακα αντιφλεγμονώδη μη στεροειδή (NSAIDS)

• Ibuprofen (σκ. Brufen)
• Τριμεθοπρίμη – σουλφαμεθοξαζόλη (ΤΜΡ – SMZ) – σουλφοναμίδες
• Naproxen sodium (σκ. Naprosyn)
• Sulindac (σκ. Clinoril)
• Tolmetin sodium (σκ. Tolectin)

Φάρμακα διάφορα

• Azathioprine (σκ. Imuran)
• Carbamazepine (σκ. Tegretol)
• Cytarabine (σκ. Aracytin)
• IV ανοσοσφαιρίνες
• Muromonab – CD3 (μονοκλωνικά αντισώματα)

Από τον παραπάνω κατάλογο, που πιθανόν να διευρυνθεί στο άμεσο μέλλον, το αντιβιοτικό TMP-SMZ, θεωρείται το πιο «ένοχο» φάρμακο για την πρόκληση της άσηπτης μηνιγγίτιδας. Τα NSAIDS φαίνεται ότι προκαλούν Α.Μ. κυρίως σε ασθενείς με αυτοάνοσα νοσήματα, παθήσεις του κολλαγόνου συνδετικού ιστού (Συστηματικός Ερυθηματώδης Λύκος – Μικτή κολλαγονική νόσος). Η ερμηνεία της δημιουργίας Α.Μ. δεν έχει επιλυθεί. Έτσι υπάρχουν οι εξής θεωρητικές εξηγήσεις:

α)Η Α.Μ. δημιουργείται γιατί ο συγκεκριμένος άρρωστος εμφανίζει υπερευαισθησία προς τα φάρμακα που προκαλούν την μηνιγγίτιδα. Υπέρ αυτης είναι η αύξηση των ηωσινοφίλων στο περιφερικό αίμα, η παρουσία στον ορό των ασθενών αυτών ανοσοσυμπλεγμάτων.

β)Πρόκληση, δημιουργία αντισωμάτων κατά των κυττάρων – ιστών του Κ.Ν.Σ. και μηνίγγων, όπως και αντισώματα κατά των αγγείων του Κ.Ν.Σ. (Κεντρικό Νευρικό Σύστημα).

γ)Η παρουσία «κάποιου ελαττώματος» στους ιστούς των μηνίγγων που προδιαθέτει στη δημιουργία Α.Μ.

Πάντως πιστεύεται ότι η δημιουργία και εκδήλωση της Α.Μ. δεν οφείλεται στη φαρμακολογική ενέργεια, δηλαδή το φάρμακο από μόνο του δεν προκαλεί την Α.Μ. και αυτό αποδεικνύεται στην καθημερινή πράξη (έτσι άρρωστοι που εμφανίζουν αλλεργικές αντιδράσεις σε ένα NSAID, χρησιμοποιούν χωρίς καμιά παρενέργεια άλλο φάρμακο της ίδιας κατηγορίας). Υπέρ της ανοσολογικής βάσης της Α.Μ. είναι επίσης ότι η νόσος εμφανίζεται περισσότερο συχνά σε γυναίκες παρά άνδρες, γιατί οι γυναίκες εμφανίζουν συχνότερα αυτοάνοσα νοσήματα.

Κλινική εικόνα Α.Μ.

Είναι ίδια με τα συμπτώματα που εμφανίζουν και οι άλλες μηνιγγίτιδες (έντονος κεφαλαλγία, αυχενική δυσκαμψία, κούραση, ναυτία, μυαλγίες, σπάνια σπασμούς). Σε ασθενείς με ασθένειες του κολλαγόνου η χορήγηση του φαρμάκου που ενοχοποιείται για την πρόκληση της Α.Μ. προκαλεί έξαρση των ενοχλημάτων της κυρίως κολλαγονικής νόσου.

Εργαστηριακή εικόνα Α.Μ.

Λευκοκύττωση (επικράτηση μονοπυρήνων ή ηωσινοφίλων) – ελαφρά αύξηση λευκώματος – φυσιολογική γλυκόζη. Όλα τα παραπάνω ευρήματα από το Ε.Ν.Υ. του αρρώστου με Α.Μ. Η διάγνωση πάντως της Α.Μ. πρέπει να γίνεται αφού αποκλειστούν τα άλλα αίτια μηνιγγίτιδος και κυρίως οι ιογενείς μηνιγγίτιδες και το σύνδρομο επίκτητης ανοσολογικής ανεπάρκειας (AIDS) που προκαλεί άσηπτη μηνιγγίτιδα στην εξελικτική περίοδο της μετατροπής της νόσου, με συμπτώματα όπως πυρετός, έντονη κεφαλαλγία, αυχενική δυσκαμψία, λεμφοκυτταρική πλεοκύττωση, παράλυση V – VI – VIII κρανιακών νεύρων. Η Α.Μ. του AIDS οφείλεται στην μεταφορά του HIV από μολυσμένα κύτταρα μακροφάγα στο Κ.Ν.Σ. που μετά την προσκόλλησή τους στα κύτταρα του ενδοθηλίου διαπερνούν το φράγμα αίματος – εγκεφάλου και προσβάλλουν τις μήνιγγες. Γενικά αναπαραγωγή του ιού συμβαίνει στα μακροφάγα και κύτταρα νευρογλοίας όπου συμβαίνει η παραγωγή ενδοτοξινών – διαβιβαστών φλεγμονής που προκαλεί εισροή ιόντων Ca++ που οδηγεί στο θάνατο, καταστροφή των νευρώνων.

Θεραπεία Α.Μ.

Δεν υπάρχει ειδική θεραπεία. Τα συμπτώματα υποχωρούν με τη διακοπή του ένοχου φαρμάκου. Η ανάρρωση είναι ταχύτερη από την ιογενή μηνιγγίτιδα. Η επαναχρησιμοποίηση του φαρμάκου προκαλεί ταχύτερα και σφοδρότερα κλινικά ευρήματα από τα αρχικά.