ΟΞΕΙΔΩΤΙΚΟ STRESS ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΡΙΖΕΣ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΣΥΝΔΕΟΝΤΑI ΜΕ ΑΥΤΑ

Η οξείδωση αποτελεί φυσιολογική και απαραίτητη λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού.

Το οξειδωτικό stress είναι το αποτέλεσμα των διαταραχών ισορροπίας μεταξύ της δράσης των ελεύθερων ριζών και της αντιοξειδωτικής ικανότητας του οργανισμού.

• ΟΞΕΙΔΩΤΙΚΟ STRESS

Είναι μία διαταραχή της ισορροπίας μεταξύ της παραγωγής δραστικών μορφών οξυγόνου (ROS : Reactive Oxygen Species) και της ικανότητας ενός βιολογικού συστήματος να αδρανοποιήσει τα τοξικά αυτά μόρια, να «επισκευάσει» τις βλάβες που προκαλούνται από αυτά.

Οι παραγόμενες δραστικές μορφές οξυγόνου (ROS) προκαλούν βλάβες σε όλα τα συστατικά του κύτταρου (πρωτεΐνη – λιπίδια – DNA).

Οι δραστικές μορφές οξυγόνου (ROS) ταξινομούνται σε 4 κατηγορίες.

1^η ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΡΙΖΕΣ (ΟΗ) : ρίζα υδροξυλίου.

2^η ΙΟΝΤΑ : υποχλωριώδες ανιόν.

3^η ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΡΙΖΩΝ ΚΑΙ ΙΟΝΤΩΝ

4^η ΜΟΡΙΑ (H2O2) Υπεροξείδιο του υδρογόνου.

Η κύρια παραγωγή των ROS στον ανθρώπινο οργανισμό προκαλείται από την διαρροή ενεργοποιημένου οξυγόνου (αμέταλλο χημικό στοιχείο, οξειδωτικό χημικό στοιχείο που σχηματίζει άμεσα χημικές ενώσεις) από τα ΜΙΤΟΧΟΝΔΡΙΑ (οργανίδια των κυττάρων) τα οποία φυσιολογικά εμφανίζονται σαν ενδιάμεσο προϊόν κατά την διάρκεια οξειδωτικής Φωσφορυλίωσης (φωσφορολίωση της αναπνευστικής αλυσίδας προς σύνθεση ΑΤΡ).

Η λειτουργικότητα και ομοιόσταση των κυττάρων αποτελεί θεμελιώδη στοιχείο για την διατήρηση της ζωής κάθε οργανισμού.

Για να επιτευχθεί αυτό είναι ανάγκη να υπάρχει διαρκή ισορροπία μεταξύ της παραγωγής και της αδρανοποίησης των ROS.

ΚΥΡΙΟΤΕΡΑ ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚΑ ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΕΝΖΥΜΑ

1. ΔΙΣΜΟΥΤΑΣΗ ΤΟΥ ΣΟΥΠΕΡΟΞΕΙΔΙΟΥ (SOD) καταλύει την αντίδραση Ο₂+2Η àΗ2Ο2 (υπεροξείδιο υδρογόνου)
2. ΚΑΤΑΛΑΣΗ Καταλύει την αντίδραση Ο₂+2Η àΗ2Ο2
3. ΥΠΕΡΟΞΕΙΔΩΣΗ ΤΗΣ ΓΛΟΥΤΑΘΕΙΟΛΗΣ

Αλλά και η παρουσία άλλων ενζύμων που διαθέτουν αντιοξειδωτικές ιδιότητες (αφυδρογονάση αλδεύδων – τρανσφεράση γλουταθειόνης) όπως και ΠΕΡΙΣΥΛΛΕΚΤΕΣ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΡΙΖΩΝ (ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ A – D – E ΦΥΤΟΧΗΜΙΚΕΣ ΦΑΙΝΟΛΕΣ – ΦΛΑΒΙΟΝΟΕΙΔΗ).

Όλα τα παραπάνω δρουν μειώνοντας τον κίνδυνο εμφάνισης χρόνιων και εκφυλιστικών νόσων.

Το οξειδωτικό stress, το stress από ΝΟ (μονοξείδιο του αζώτου) προκαλεί βλάβες στους ιστούς ειδικότερα στις μεγάλες ηλικίες (ειδικότερα στον εγκεφαλικό ιστό).

Αμφότερα επιβραδύνουν την φυσιολογική αποδόμηση των συνδεδεμένων ΝΟ πρωτεϊνών με την απενεργοποίηση του πρωτεοσώματος.

ΠΡΩΤΕΟΣΩΜΑ : Ενώσεις πρωτεασών οι οποίες δρουν ενεργοποιώντας την υδρόλυση των πεπτιδίων και συντελούν στην ενσωμάτωση των διαφόρων ενζύμων – εντός του κύτταρου.

Το οξειδωτικό stress αποτελεί την «αποτυχία» εκμέρους του κύτταρου των χειρισμών εκείνων της δημιουργίας και διαχείρισης των αντιδραστικών ελευθέρων ριζών (ROS) οι οποίες είναι απαραίτητες για την αναπνευστική λειτουργία του κύτταρου όπως και για την ανοσολογική του άμυνα.

• ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΡΙΖΕΣ

Αποτελούν μόρια με μονό αριθμό ηλεκτρονίων στην εξωτερική τους στιοβάδα.

Αποτελούν πολύ ασταθή μόρια, με σύντομη ζωή, που καθορίζεται από την αντίδραση με τα παρακείμενα σε αυτά μόρια από τα οποία «κλέβουν» ένα ηλεκτρόνιο για το ζευγάρωμά τους.

Πιο απλά οι ελεύθερες ρίζες είναι μόρια τα οποία περιέχουν 1 ή και περισσότερα μη συζευγμένα ηλεκτρόνια.

Ορίζονται σαν παραμαγνητικές ουσίες.

ΠΑΡΑΜΑΓΝΗΤΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ : Ουσίες με μικρού βαθμού μαγνητική επιδεκτικότητα, έλκονται ελαφρά στο μαγνητικό πεδίο.

Ο φυσικοχημικός αυτός ορισμός περιλαμβάνει πολλές ουσίες όπως :

α) ΕΝΖΥΜΑ ΚΑΤΑΛΥΟΝΤΑ ΜΕΤΑΛΛΑ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΑ (διάφορα χημικά στοιχεία που διαθέτουν ηλεκτρόνια με δυνατότητα συμμετοχής στην δημιουργία χημικών δεσμών)

β) ΔΟΤΕΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΜΙΤΟΧΟΝΔΡΙΑ ΚΑΡΔΙΑΣ.

γ) ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΙΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΝ ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΗΣ ΑΛΥΣΙΔΑΣ.

Σαν ελεύθερες ρίζες ορίζονται χαμηλού μοριακού βάρους στοιχεία που παράγονται από το ΕΝΔΟΘΗΛΙΟ με κύριο εκφραστή του ΕΝΔΟΘΗΛΙΟΓΕΝΗ ΑΓΓΕΙΟΧΑΛΑΡΩΤΙΚΟ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑ [Endothelium Derived Relaxing Factor (EDRF)] ή NO: Μονοξείδιο Αζώτου : ελεύθερη χημική ρίζα. Στον άνθρωπο το ΝΟ είναι ένα μεγάλης σημασίας σηματοδοτικό μόριο μεταξύ των κυττάρων και που εμπλέκεται σε φυσιολογικές και παθολογικές διεργασίες.

Το ΝΟ συντίθεται από τα κύτταρα του ενδοθηλίου των αιμοφόρων αγγείων και το επιθήλιο χρησιμοποιεί το ΝΟ για να σηματοδοτεί τον περιβάλλοντα λείο μυϊκό ιστό, προς χαλάρωση, προκαλώντας αγγειοδιαστολή και αύξηση της ροής του αίματος.

Η παραγωγή ΝΟ είναι αυξημένη στους πληθυσμούς που διαβιούν σε μεγάλα υψόμετρα βοηθώντας αυτά τα άτομα να αποφύγουν την υποξία (συμβολή στην αγγειοδιαστολή της αγγείωσης των πνευμόνων).

Το ΝΟ συνεισφέρει στην διατήρηση της ομοιόστασης των αγγείων παρεμποδίζοντας :

α) την συστολή των αγγείων με αύξηση των λείων μυών,

β) τη συσσώρευση αιμοπεταλίων,

γ) προσκόλληση των λευκοκυττάρων στο ενδοθήλιο.

Το ΝΟ διαταράσσεται σε άτομα με Αθηροσκλήρυνση, Σακχαρώδη Διαβήτη, Αρτηριακή Υπέρταση.

Η φαρμακευτική ουσία ΝΙΤΡΟΓΛΥΚΕΡΙΝΗ και ΝΙΤΡΩΔΕΣ ΑΜΥΛΙΟ χρησιμεύουν σαν αγγειοδιασταλτικά (μετατρέπονται σε ΝΟ στο σώμα).

Το αγγειοδιασταλτικό αντιϋπερτασικό φάρμακο Minodixil περιέχει στη σύνθεση του ΝΟ.

Επίσης, το σκεύασμα Viagra (Sildenafil citrate) διεγείρει τις στύσεις με βελτίωση της σηματοδότησης μέσω της οδού ΝΟ στο πέος.

Το ΝΟ επίσης παράγεται εκτός από το ενδοθήλιο των αγγείων και από ΦΑΓΟΚΥΤΤΑΡΑ μονοπύρηνα ή μονοκύτταρα – μακροφάγα – ουδετερόφιλα, που ανήκουν στο ανοσοποιητικό σύστημα του ανθρώπου.

Το ΝΟ εκκρίνεται σαν ελεύθερες ρίζες σε ανοσολογική απόκριση και είναι τοξικό στα βακτήρια και ενδοκυτταρικά παράσιτα (Leishmania – Ελονοσία που προέρχεται ετυμολογικά από το έλος και νόσος).

Η αυξημένη σύνθεση των ΝΟ στα φαγοκύτταρα σε συγκεντρώσεις 400-500ΝΜ μπορεί να δημιουργήσει μεγάλες ποσότητες μη συνεζευγμένων ηλεκτρονίων ΝΟ με αποτέλεσμα απόπτωση (φυσιολογικός προγραμματισμένος θάνατος κυττάρου) με τελικό αποτέλεσμα μείωση και αντίστροφη των αντιδράσεων φλεγμονής.

Ο ρόλος όμως του ασύζευγκτου ηλεκτρονίου ΝΟ στις διεργασίες είναι πολύπλοκος.

Το ΝΟ απορροφάται μετά από την εισπνοή του.

Τα μεγαλύτερο μέρος του κινείται κατά μήκος του πνευμονικού στρώματος των τριχοειδών αγγείων όπου ενώνεται με την αιμοσφαιρίνη (κορεσμός με Ο₂ 60-100%).

Τα νιτρικά έχουν ταυτοποιηθεί σαν κύριος μεταβολιτής του μονοξειδίου του αζώτου που αποβάλλεται από τα ούρα.

Τα νιτρικά διηθούνται από τα νεφρά σε ρυθμούς σχεδόν σπειραματικής διήθησης.

Σε επίπεδα 100ppm το ΝΟ καθίσταται επικίνδυνο για την ζωή και υγεία του ανθρώπου.

ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΡΙΖΩΝ

Κάθε οργανισμός κατά την διάρκεια φλεγμονής ή σωματικής άσκησης παράγει ελεύθερες ρίζες, μία φυσιολογική λειτουργία για την διατήρηση της «ομοιόστασης» του συνόλου οργανισμού.

Στο περιβάλλον υπάρχουν ελεύθερες ρίζες, όπως :

• Όζον
• Ουσίες καθαρισμού, εντομοκτόνων
• Καπνός τσιγάρων
• Ακτινοβολία
• Μόλυνση περιβάλλοντος.

Επίσης, διατροφικές συνήθειες οι οποίες περιλαμβάνουν τροφές με υψηλά ποσά ζάχαρης, λιπαρές ουσίες, αλκοόλης χρήση, συντελούν στην παραγωγή ελευθέρων ριζών από τον οργανισμό.

ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΣΥΝΔΕΟΝΤΑΙ ΜΕ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ ΡΙΖΩΝ

• Σακχαρώδης Διαβήτης
• Αθηροσκλήρυνση
• Φλεγμονώδεις νόσοι
• Αρτηριακή Υπέρταση
• Καρδιαγγειακά νοσήματα (καθώς η οξείδωση της λιποπρωτεΐνης χαμηλής πυκνότητας (HDL) – «ΚΑΚΗ ΧΟΛΗΣΤΕΡΙΝΗ» η οποία μεταφέρει λιπίδια στα τοιχώματα των αρτηριών μπορεί να οξειδωθεί, να υποστεί φαγοκύτωση από τα μακροφάγα κύτταρα της περιοχής τα οποία γίνονται «αφρώδη κύτταρα» που συντελούν στην δημιουργία αθηροματικών πλακών.
• Νευροεκφυλιστικές νόσοι όπως νόσος Parkinson – νόσος Alzheimer – Νεοπλασίες.
• Δρεπανοκυτταρική αναιμία
• Διπολική διαταραχή
• Σχιζοφρένια
• Σύνδρομο χρόνιας κόπωσης
• Σύνδρομο Εύθραυστου Χ Χρωμοσώματος.

Αποτελεί την πιο συχνή μορφή μονογονιδιακής κληρονομούμενης νοητικής στέρησης με αναλογία 1/3.600 – 1/4.000 αγόρια και 1/6.000 – 1/8.000 κορίτσια και την δεύτερη πιο συχνή αιτία νοητικής στέρησης μετά από το σύνδρομο Down όπως και τις πιο σημαντικές αιτίες αυτισμού.

 

 

ΠΡΟΛΗΨΗ – ΧΕΙΡΙΣΜΟΙ ΟΞΕΙΔΩΤΙΚΟΥ STRESS

Οι ελεύθερες ρίζες βρίσκονται στο περιβάλλον μας στην τροφική αλυσίδας μας.

Κύριος στόχος είναι η αύξηση των αντιοξειδωτικών με παράλληλη μείωση των ελεύθερων ριζών.

Πρακτικός κανόνας για την επίτευξη αυτή είναι η ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ με το καθημερινό σιτηρέσιο όπως η κατανάλωση φρούτων, λαχανικών :

Μούρα – κεράσια – εσπεριδοειδή – ξερά δαμάσκηνα – μπρόκολα – καρότα – φυλλώδη λαχανικά – ντομάτες – ελιές – ψάρια – καρύδια – πράσινο τσάι – Βιτ. C – Βιτ. Ε – κουρκουμάς.

Επίσης παράλληλες ενέργειες για την μείωση του οξειδωτικού stress, περιλαμβάνουν :

• Μέτριας έντασης σωματική άσκηση που έχει συνδεθεί με παράταση χρόνου της ζωής λιγότερες παρενέργειες γηρατειών – μείωση προσβολή νεοπλασιών.
• Αποφυγή χημικών ουσιών – εντομοκτόνα – χημικές ουσίες κήπων – αντικοβολία.
• Αποφυγή υπεριώδους ακτινοβολίας.
• Μείωση χρήσης αλκοόλης.
• Εξασφάλιση υγιεινού ύπνου.
• Όχι βαρειά, μεγάλα γεύματα.

Dr. ΝΙΚΟΣ ΚΑΛΛΙΑΚΜΑΝΗΣ

Ref.: - Βικιπαίδεια

• Ιατρ. Χρον.
• Internet
• Carr. Res. 2018 – Sept.