ΚΑΡΚΙΝΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ (Κ.Δ.)

Η έγκαιρη διάγνωση των νεοπλασιών είναι σχεδόν αδύνατη παρά την ύπαρξη πληθώρας σύγχρονων εργαστηριακών, και απεικονιστικών μέσων.

 Οι νεοπλασίες οι οποίες αποτελούν αθροίσματα μη φυσιολογικών κυττάρων δεν είναι δυνατόν να διαγνωστούν σε κλινικό επίπεδο.

Έτσι νεοπλασίες (αθροίσεις κυττάρων) που αποτελούνται από μερικά εκατομμύρια κύτταρα εμφανίζουν όγκο μόλις 1-2εκ. Με τα δεδομένα αυτά κάθε εξέταση, κάθε ένδειξη κάθε εργαστηριακό εύρημα, που μπορεί να βοηθήσει στην έγκαιρη διάγνωση κάθε νεοπλασίας, παρέχει πολύτιμη βοήθεια όχι μόνο στη διάγνωση αλλά και έκβαση και παρακολούθηση της θεραπευτικής αγωγής.

Οι καρκινικοί δείκτες (Κ.Δ.) αποτελούν ουσίες οι οποίεςε ανιχνεύονται και υπολογίζονται στα διάφορα βιολογικά του ανθρώπινου σώματος υγρά [αίμα, πλευριτικό υγρό, ασκιτικό υγρό, εγκεφαλονωτιαίο υγρό Ε.Y.)].

Γενικώς  όταν στον οργανισμό μας αναπτύσσεται καρκίνος, τα κύτταρα που τον αποτελούν ή οι ιστοί των σώματος παράγουν ουσίες που ανιχνεύονται στα βιολογικά υγρά (αίμα, ούρα, Ε.Υ.).

 Οι Κ.Δ. αποτελούν αντιγόνα του όγκου, ένζυμα, διάφορες πρωτεῒνες, μεταβολιτές ουσιών, μεταβολιτές, ογκογονίδια*, προϊόντα ογκογονιδίων.

*ΟΓΚΟΓΟΝΙΔΙΟ

Γονίδιο που επιβλέπει την Νευροφιβρομίνη (Nerobifromin) NFI-Νευροφιβρομίνη 1, εδράζεται στο μακρύ άκρο του χρωμοσώματος 17, μία πρωτεΐνη ενεργοποιούμενη από ένζυμα GTPase που πρωταρχικά ρυθμίζει την RAS-πρωτεΐνη.

Η NF1 αποτελεί το γονίδιο που υφίσταται τις πιο συχνές μεταλλάξεις.

Το NF1 κατευθύνει την neurofibromin που είναι πρωτεΐνη που περιέχει 2.818 αμινοξέα που επιδρά αρνητικά στην ενεργοποίηση του μονοπατιού RAS.

H neurofibromin παράγεται από πολλά κύτταρα και ειδικά κύτταρα του Κ.Ν.Σ. τα ολιγοδενδροκύτταρα και κύτταρα του Shwan (περίβλημα των νεύρων).

Η  Neurofibromin δρα σαν πρωτεϊνικός αναστολέας όγκων. Η πρωτεῒνη αυτή δρα ανασταλτικά στην αυξημένη παραγωγή κυττάρων ενεργοποιώντας άλλη πρωτεῒνη (RAS) η οποία προκαλεί υπερ-αύξηση και διαίρεση κυττάρων.

Οι «καταπιέστες» των όγκων φυσιολογικά «προλαμβάνουν» τα κύτταρα από την άσκοπη αύξηση, χωρίς στόχο διαίρεση, χωρίς επιστασία διαίρεση που χαρακτηρίζουν την δημιουργία της κάθε νεοπλασίας.

Τα καρκινικά αντιγόνα που χρησιμεύουν σαν καρκινικοί δείκτες διακρίνονται σε3 τάξεις.

ΤΑΞΗ 1 : Είναι απολύτως ειδικά αντιγόνα συγκεκριμένης νεοπλασίας. Δεν εμφανίζονται σε άλλα νεοπλάσματα, ούτε στους φυσιολογικούς ιστούς.

ΤΑΞΗ 2 : Σχεδόν ειδικά ωρισμένων νεοπλασιών εμφανίζονται σε ωρισμένους τύπους νεοπλασιών (π.χ. αντιγόνα του ηπ. Β – ηπατοκυτταρικού καρκίνου).

ΤΑΞΗ 3 : Η μεγάλη πλειψηφία των αντιγόνων ανήκει στην κατηγορία αυτή. Δεν είναι ειδικά των όγκων (non-tumor specific) αλλά έχουν σχέση με αυτούς (tumor associated) όπως επίσης με τους αντίστοιχους φυσιολογικούς ιστούς – όργανα (organ → tissue specific).

Τα αντιγόνα της τάξης ΙΙΙ ταξινομούνται επίσης σε :

1. 1. ΟΓΚΟ - ΕΜΒΡΥΪΚΑ ΑΝΤΙΓΟΝΑ (CEA – ΑFP)
2. 2. ΕΚΤΟΠΕΣ ΟΡΜΟΝΕΣ

Ø   αντιδιουρητική

Ø   παραθορμόνη

Ø   καλτσιτονίνη.

3. 3. ΟΡΜΟΝΕΣ ΠΛΑΚΟΥΝΤΑ

Ø  Αλκαλική φωσφατάση πλακούντα

Ø  Β-χοριακή γοναδοπροθίνη (B-HCG)

Ø  Ανθρώπινο πλακουντιακό λακτογόνο.

4. 4. ΕΝΖΥΜΑ

Ø  Προστατική όζινη φωσφατάση (PAP)

Ø  Λακτική δεϋδρογενάση (LDH)

Ø  Ειδική ενολάση του νευρώνα (NSE)

5. 5. ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ ΟΡΟΥ

Ø  Ανοσοσφαιρίνες

6. 6. ΔΙΑΦΟΡΑ

Ø  Πολυαμίνες

Ø  Φερριτίνη

Ø  Υδροξυ-προλίνη

Ø  Κατεχολαμίνες.

ΟΙ ΠΙΟ ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΟΙ ΚΑΡΚΙΝΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ

• · CEA – ΚΑΡΚΙΝΟΕΜΒΡΥΪΚΟ ΑΝΤΙΓΟΝΟ Γλυκοπρωτεῒνη ΜΒ 180.000. Αντιγόνο που παράγεται κατά την ανάπτυξη του εμβρύου (γαστρεντερικός ιστός). Μετά την γέννηση μειώνεται συνεχώς με τιμές στο φυσιολογικό ενήλικα 3-5ng/ml. Μέγιστες τιμές CEA παρατηρούνται σε καπνιστές. Το CEA προσδιορίζει καρκινική εξέλιξη στο έντερο, πνεύμονες, Τιμές ↑100mg/ml επί μεταστάσεων. Χρήση σαν μεταχειρητικός δείκτης παρακολούθησης του καρκίνου του εντέρου του προστάτη και επιτυχούς χημειοθεραπείας. Δείκτης θεραπείας.
• · AFP : ΑΛΦΑ ΦΕΤΟΔΡΩΪΝΗ (ΕΜΒΡΥΪΚΗ ΣΦΑΙΡΙΝΗ

Γλυκοπρωτεῒνη ΜΒ 70.000. Παράγεται από το ήπαρ του εμβρύου. Σε καρκίνο του ήπατος, όγκους όρχεων ή φυσιολογική τιμή της AFP που είναι 0+6,4 μονάδες αυξάνεται στις 500/cm3 αύξηση μετεγχειρητική σημαίνει υποτροπή της νεοπλασίας.

• · ΧΟΡΙΑΚΗ ΓΟΝΑΔΟΤΡΟΠΙΝΗ HCG Β’ υπομάδα

Σιαλογλυκοπρωτεῒνη ΜΒ 46.000 με μοριακή δομή υποφυσιακών ορμονών.

Συντίθεται στην έναρξη της εγκυμοσύνης από τα κύτταρα της τροφοβλάστες του πλακούντα.

Η θετικότητα της χαρακτήριζει την Εγκυμοσύνη και τους χρήστες μαριχουάνας.

Χρήση της σε καρκίνους τροφοβλαστικών όγκων σε μη έγκυο σε χοριοκαρκινώματα, σε μυλή κύηση.

Φ.Τ. > 31 U/ml. - μυλή κύηση* έως 1.000.000.

* Μυλή κύηση

               Ποσοστό 50% των χοριοκαρκινωμάτων αναπτύσσεται από μυλή κύηση.

• · ΚΑΡΚΙΝΙΚΟ ΑΝΤΙΓΟΝΟ 15.3 CA-15.3

Βλεννώδους τύπου αντιγόνο, μεγάλου μοριακού βάρους παράγεται από κύτταρα μαστού.

Αντιδρά με 2 μονοκλωνικά αντισώματα (115D8-DF3).

Φ.Τ. < 31U/ml.

Προσδιορίζει τον καρκίνο του μαστού, τις μεταστάσεις του, παράλληλοι δείκτες MCA-CA549.

• · MCA

Mucinous Carcinoma Associated antigen). Καρκινικός δείκτης για Ca μαστού. Προσδιορίζεται με μονοκλωνιό αντίσωμα b12.

• · CA549

Καρκινικός δείκτης για το Ca μαστού.

Βλενώδους σύστασης. Εμφανίζει μεγάλη ειδικότητα για τη νόσο (92%). Ευαισθησία 77%.

• · ΚΑΡΚΙΝΙΚΟ ΑΝΤΙΓΟΝΟ 19-9 (CA-19.9)

Υδατάνθρακας μεγάλου μοριακού βάρους πλούσιος σε βλεννίνη.

Αύξηση σε CA Ορθού – παχέως εντέρου – CA παγκρέατος – Γ.Ε.Σ.

Φ.Τ. < 33-60 U/ml.

Τιμές άνω των 10.000 πιστοποιούν μεταστάσεις.

Πρόδρομος το CA-50.

• · ΚΑΡΚΙΝΙΚΟ ΑΝΤΙΓΟΝΟ 125 (CA-125)

Βλεννώδης γλυκοπρωτεῒνη ΜΒ 200.000.

Προσδιορίζεται με το μονοκλωνικό αντίσωμα OC/125.

Αύξηση σε CA ωοθηκών - όγκοι εξ εμβρυῒκου επιθηλίου αδενοκαρκίνωμα γενικώς.

Φ.Τ. 0-35 U/ml.

Αυξάνεται και σε ενδομητρίωση, κίρρωση ύπατος.

• · ΤΟΠΟΪΣΟΜΕΡΑΣΗ Ι (ΤΙ)

Οι τοποϊσομεράσες του DNA αποτελούν ομάδα ενζύμων που βρίσκονται στα ευκαρυωτικά αλλά και προκαρυωτικά κύτταρα, όπου δρούν στην παθολογία του DNA προκαλώντας ή καταργώντας «ρήγματα» των ελικών του DNA.

Η υψηλότερη έκφραση ΤΟΡΟ Ι έχει συσχετιστεί με ανταπόκριση στην ιρινοτεκάνη (αναστολέας ΤΟΡΟ Ι).

Η Τ ΙΙ είναι ένζυμο που συνδυάζει το «ξετύλιγμα» του δίκλωνου DNA με την προσωρινή κοπή μία αλυσίδας για να χαλαρώνει το μόριο DNA.

Η ρύθμιση του «ξετυλίγματος» του DNA είναι απαραίτητη για την μεταγγραφή και αναδιπλασιασμό του DNA.

Πειραματικές μελέτες για θεραπευτική των αναστολέων αυτών δεν απέδωσαν. Η διαπίστωση από μελέτες ότι οι νεοπλασματικοί ιστοί περιέχουν αυξητικά επίπεδα Τ1 καθιστά αυτό σαν δείκτη νεοπλασίας για τον ορθοκλικό Ca, ΧΛΛ – ιστοκυτταρικό λέμφωμα.

• · ΠΡΟΣΤΑΣΙΚΟ ΑΝΤΙΓΟΝΟ (PSA – Prostatic Specific Antigen)

`      Γλυκοπρωτεῒνη ΜΒ 34.000.

        Δεν έχει ειδικότητα στον καρκίνο του Προστάτη.

Οι μεταβολές του (άνω των 75mg/ml ετησίως οδηγούν στην πρώῒμη διάγνωση CA προστάτου και μεταστάσεων αυτού).

Αναστέλλεται από την αντιανδρογόνο θεραπεία.

Το PSA αυξάνεται μετά από συνουσία – φλεγμονές – δακτυλική εξέταση – ποδηλασία.

• · ΚΑΡΚΙΝΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ 72-4 CA 72-4

Δείκτης για καρκίνωμα στομάχου – Μη ειδικός

• · ΝΕΥΡΩΝΟ – ΕΙΔΙΚΗ ΕΝΟΛΑΣΗ (NSE)

Αυξάνεται στο νευροβλάστωμα – μικροκυτταρικό καρκίνωμα βρόγχων πνευμόνων.

• · B2 ΜΙΚΡΟΣΦΑΙΡΙΝΗ (Β2 – Μ)

Εμφανίζεται σε κακοήθειες του λεμφικού συστήματος.

• · ΚΑΛΤΣΙΤΟΜΝΗ

Πολυπεπτίδιο παραγόμενο από παραθυλακιώδη (C) κύτταρα του θυρεοειδή αδένα.

• · 5-ΗΙΑΑ

Η 5ΗΤ παράγεται από καρκινοειδές (5 Υδροξυτρυπταμίνη).

• · ΑΝΤΙΔΙΟΥΡΗΤΙΚΗ ΟΡΜΟΝΗ

Αύξηση σε μικροκυτταρικό καρκίνο των βρόγχων, αδενοκαρκίνωμα.

NF2

Το γονίδιο NF2 παρέχει πληροφορίες για την παραγωγή της πρωτεΐνης merlin ή αλλιώς schwannomin.

Η πρωτεῒνη παράγεται στο Νευρικό Σύστημα ειδικά στα κύτταρα του Schwann προφυλάσσοντας αυτά σαν «θηκάρι» από κακώσεις.

Η πρωτεΐνη (Merlin) σηματοδοτεί μονοπάτια που είναι απαραίτητα για τον έλεγχο σχήματος, ανάπτυξης των κυττάρων του ανθρώπινου οργανισμού, όπως και την φυσιολογική προσκόλληση, επαφή (adhesim) των κυττάρων μεταξύ τους.

Ο βιολογικός ρόλος της πρωτεῒνης είναι να δρα σαν στοιχείο «καταπίεσης» όγκου δρώντας στην ανάπτυξη, διαίρεση των κυττάρων μη επιτρέπωντας σε αυτά άναρχη-ταχύτατη-άσκοπη ανάπτυξη.

Κλινικές οντότητες που προκαλούνται από γενετικές αλλαγές είναι :

Ø  NEYPOΪΝΩΜΑΤΩΣΗ ΤΥΠΟΥ 2

Ø  SCHAWANNOMATOSIS

Ø  ΔΙΑΦΟΡΟΙ ΟΓΚΟΙ.

Σήμερα η δίαγνωση των διάφορων νεοπλασιών ενισχύεται από την ανίχνευση των ΟΓΚΟΓΟΝΙΔΙΩΝ*.

Πρωτεῒνη

*ΟΓΚΟΓΟΝΙΔΙΟ (NFI – NF2 – MTS1 – p53 – K-ras) ή της μη ύπαρξης αυτών.

- NFI - NF2 - MTS1 - P53 - K-ras

Tumor suppressin agent Πρωτεΐνες καταπιεστικών όγκων   Tumor suppressin agent

ΠΟΤΕ Ο ΚΛΙΝΙΚΟΣ ΓΙΑΤΡΟΣ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ ΣΕ ΕΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΚΑΡΚΙΝΙΚΟΥ ΔΕΙΚΤΗ ΟΠΩΣ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΑ ΑΥΤΟ ΙΣΧΥΕΙ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΔΕΝ ΥΠΟΤΙΜΑΤΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ, ΑΠΛΑ Η ΤΕΛΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΚΑΘΕ ΝΟΣΟΥ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟ ΚΛΙΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΚΑΡΚΙΝΙΚΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ

Ø  Υψηλή ειδικότητα

Ø  Υψηλή ευαισθησία

Ø  Σχέση με το στάδιο ή την μάζα του όγκου

Ø  Σχέση με την πρόγνωση

Ø  Αξιόπιστη δυνατότητα πρόβλεψης.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΜΕ ΤΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ – ΚΑΡΚΙΝΙΚΟΥΣ ΔΕΙΚΤΕΣ

·        ΚΑΡΚΙΝΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ	·        ΟΡΓΑΝΟ ΜΕ ΝΕΟΠΛΑΣΙΑ
Ø  CEA	Τράχηλος μήτρας, ωοθήκες, μαστός, πνεύμονες, παχύ έντερο, στομάχι, ήπαρ, πάγκρεας, χοληδόχου κύστη, νεφρά, όρχεις, ουροδόχος κύστη
Ø  PSA και ελεύθερο (free) PSA	Προστάτης
Ø  C15-3	Μαστοί
Ø  C125	Ωοθήκες, Μήτρα, Πνεύμονες
Ø  CA 19-9	Πάγκρεας, παχύ έντερο, στομάχι, χολή
Ø  CA 72-4	Στομάχι, ωοθήκες
Ø  aFP	Ήπαρ, πάγκρεας, όρχεις, ωοθήκες
Ø  BCG (B’ human Choriomic Ganadotropin)	Όρχεις, ωοθήκες
Ø  NSG	Πνεύμονες, Νευρωβλάστωμα
Ø  NMP-22 (Nuclear Matrix Protein)	Ουροδόχο κύστη
Ø  Thyroglobulin (θυρεοσφαιρίνη)	CA θυρεοειδή
Ø  Φερριτίνη	-      Νεοπλασίες αίματος -      Λευχαιμία -      Ν. Hodgkin

Dr. ΝΙΚΟΣ ΚΑΛΛΙΑΚΜΑΝΗΣ