Η ADA είναι ένζυμο που παράγεται σε όλα τα κύτταρα του ανθρώπινου οργανισμού αλλά οι μεγαλύτερες ποσότητες του βρίσκονται σε βασικά κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, στα λεμφοκύτταρα που αποτελούν μέρος του λεμφοειδούς ιστού.
Ο λεμφοειδής ιστός περιλαμβάνει το θυμό αδένα, τους λεμφαδένες, λεμφοφόρα αγγεία και τριχοειδή.
Τα λεμφοκύτταρα αποτελούν «ουσιαστικό όπλο» του ανοσολογικού συστήματος του ανθρώπινου οργανισμού, που θωρακίζει και προφυλάσσει τον οργανισμό.
Γενικά η λειτουργία της ADA αφορά τον μεταβολισμό και μάλιστα των καταβολισμό των πουρίνων. Η ADA βρίσκεται σε όλα τα κύτταρα των θηλαστικών και λειτουργεί στην διάσπαση της αδενοσίνης των τροφών και τον μεταβολισμό των νουκλεϊνικών οξέων στους ιστούς, φροντίζοντας έτσι την καλή λειτουργία του ανοσολογικού συστήματος (διαφοροποίηση, νευροδιαβιβάσεις, δημιουργία επιθηλιακών κυττάρων).
Ειδικώτερα η ADA αφαιρεί ένα μόριο (την δεοξυαδενοσίνη) το οποίο ενεργοποιείται όταν το DNA του κυττάρου, διασπάται.
Η ADA μετατρέπει την δεοξυαδενοσίνη η οποία είναι τοξική για τα φυσιολογικά λεμφοκύτταρα του οργανισμού σε μη δραστικά και αβλαβή ουσία της δεοξυινοσίνη.
Το γονίδιο της ADA εμφανίζει περισσότερες από 70 μεταλλάξεις οι περισσότερες από αυτές αφορούν αντικατάσταση δομικού αμινοξέος από άλλο στην μοριακή σύνθεση του ενζύμου.
Άλλες μεταλλάξεις προκαλούν «αστάθεια του μορίου» της ADA ή ακόμα και ανεπαρκή παραγωγή αυτού.
Σαν αποτέλεσμα των μεταλλάξεων αυτών είναι η άθροιση της deoxyadenisine (η οποία φυσιολογικά αντιδρά με το ένζυμο) και ελαττωματική λειτουργία των λεμφοκυττάρων που οδηγεί στην εμφάνιση του συνδρόμου βαρειάς συνδυασμένης ανοσοανεπάρκειας.
Το γονίδιο της ADA εδράζεται στο «μακρύ σκέλος» του χρωμοσώματος 20 στη θέση 13.12 (βλέπε Σχήμα 1).
Ανεπαρκείς ποσότητες παραγωγής της ADA συνοδεύονται με πνευμονικές λοιμώξεις – καταστροφή κυττάρων του θυμού αδένα – ελαττωματική λειτουργία Tων υποδοχέων Τ-κυττάρων.
Αντίστροφα μεταλλάξεις η οποίες προκαλούν υπερπαραγωγή του ενζύμου αποτελούν αιτία αιμολυτικής αναιμίας.
Επίσης αυξημένα ποσά ADA έχουν αναφερθεί στο σύνδρομο της επίκτητης ανοσολογικής ανεπάρκειας (AIDs).
Επίσης υπάρχουν ενδείξεις ότι διαφορετικά αλλήλια (ADAZ) συνοδεύονται με τον αυτισμό.
Αλλήλια : (alleles) Ένα από τα δύο ή περισσότερα διαφορετικά γονίδια στα οποία κωδικοποιούνται ειδικά κληρονομούμενα χαρακτηριστικά και τα οποία βρίσκονται σε αντίστοιχες θέσεις (loci) στα ζεύγη των χρωμοσωμάτων. Άτομο πο έχει ένα ζεύγος ίδιων αλληλίων ονομάζεται ΟΜΟΖΥΓΟ για το γονίδιο αυτό. Τα άτομα που είναι ΕΤΕΡΟΖΥΓΑ για κάποιο γονίδιο διαθέτουν ένα επικρατούν και ένα υπολειπόμενο γονίδιο. Το ζεύγος των αλληλίων συμβολίζεται από ένα κεφαλαίο γράμμα για το κυρίαρχο και ένα μικρό γράμμα για το υπολειπόμενο.
Η κληρονομική ανεπάρκεια της ADA εκτίνεται σε ποικίλο φαινοτυπικό* φάσμα που εκδηλώνεται σαν βαρύ σύνδρομο ανοσολογικής ανεπάρκειας στην βρεφική ηλικία και καταλήγει συνήθως σε θάνατο.
Φαίνοτυπος : Φαίνομαι + Τύπος : έκφραση των γονιδίων ενός ατόμου. Μπορεί να είναι άμεσα εμφανής (π.χ. χρώμα ματιών) ή αποκαλήπτονται με ειδικές δοκιμασίες (π.χ. ομάδα αίματος) ενώ γονότυπος : είναι το σύνολο των κληρονομικών πληροφοριών που υπάρχουν σε ένα οργανισμό.
Ποσοστό 10% - 15% των ατόμων εμφανίζουν «όψιμη» μορφή κλινικής συμπτωματολογίας στην ηλικία 6 – 24 μηνών και μικρότερο ποσοστό διαγιγνώσκονται στην ηλικία των 4 ετών έως της ενηλίκιωσή τους με εκδηλώσεις σοβαρών φλεγμονών και προϊούσα μείωση της λειτουργίας του ανοσολογικού τους συστήματος.
Επίσης «μερική» ανεπάρκεια της ADA παρατηρείται σε υποπληθυσμούς ανοσοανεπαρκιών ατόμων, οι οποίοι πάσχουν από ελαττωμένη (ελαττωματική) ενζυμική δραστηριότητα της ADA των ερυθρών αιμοσφαιρίων τους αλλά διατηρούν την ικανότητα της ADA στα λευκά τους αιμοσφαίρια (ποσοστό 5 – 60% του συνόλου των λευκοκυττάρων) και των υπόλοιπων εμπύρηνων κυττάρων τους.
ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΤΙΜΗ ADA 40IU/L
Μετά την λήψη αίματος η ADA μπορεί να διατηρηθεί 28 ημέρες στη συνηθισμένη ψήξη των ψυγείων του εργαστηρίου. Ενώ λήψη αίματος για ADA και κυτταρολογική εξέταση διατηρείται 14 μέρες στις παραπάνω θερμοκρασίες.
ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ADA
Η ADA βρίσκεται στο πλάσμα του αίματος και αυξάνεται σε πολλά νοσήματα που εμφανίζουν αυτοάνοσο υπόστρωμα όπως :
Ρευματοειδής αρθρίτιδα
Ψωρίαση
Σαρκοείδωση.
Το ισοένζυμο ADA2 είναι αυξημένο σε πολλές νεοπλασίες.
Το ADA2 δεν υπάρχει σε όλο τον οργανισμό αλλά συνυπάρχει με ADA1 μόνον στα μονοκύτταρα-μακροφάγα.
Η τιμή της ADA στο πλάσμα γίνεται με χρήση υγρής χρωματογραφίας ή με ενζυματική μέθοδο.
Η μέτρηση της ADA σε πλευριτική συλλογή με λεμφοκυτταρικό τύπο (π.χ. χαμηλή τιμή ADA πλευριτικού υγρού αποκλείει την φυματίωση).
Η χρήση ενός καινούργιου αντινεοπλαστικού φαρμάκου (cladribine) που χορηγείται στη λευχαιμία εκ τριχωτών κυττάρων, ανταγωνίζεται την δράση της ADA.
Ψευδείς θετικές τιμές ADA συνοδεύουν :
- Αιματολογικές κακοήθειες
- Παραπνευμονικά εμπυήματα.
Dr. ΝΙΚΟΣ ΚΑΛΛΙΑΚΜΑΝΗΣ
